Söz…
Seyrəlmiş saçının ucundakı sonuncu saçqırandan, buza dönmüş ayağının damar xəstəliyindən barama qurduna bənzəyən ikinci barmağınacan, hayana baxsa elə bilirdi ürəyində çapığa, heç demə sol döşündə düyünə çevrilən acılar yaşandığı an içinə axan göz yaşlarına qoşulub hara fırlansa da yenə ilk ürəyə zərbə vurur, yaddaşa yazılır. Yaddaş yüklənməyəndə belə, bir anda yazıya dönüb adam arasına çıxır. Yaddaş dözür, ürək dözmür. Ətdəndi axı. Mənim ürəyim.
Özümə yaraşan yaşım var. Yerli reallığa baxanda yaşıma yaraşmayan xəstəxana taleyim. Bir yol ekizlərim, bir yol da oğlum dünyaya gələndə xəstəxanada yatmışam. Ikincidə ötən əsrin 90-cı ilinin komendat saatıydı. Yenə komendat saatıdı. Bu axşam ləğv ediləcək. Mən yazımın adını və ön sözü bir kağıza yazıram. Özünü yaza biləcəmmi, hələ bilmirəm onda. Başımı qaldırıb qələm tutmağa heyim, cümlə qurmağa halım yoxdu. Yazmaq istəyisə azalmır.
Yazının adı çaşdırmasın sizi. O qədər də fərdiyyətçi deyiləm, özəlləşdirmərəm. Və bu yazı ancaq özü qorxusu qədər vahiməli olmayan COVİD-19 virusundan, ağrı-acıdan deyil, özümüzdən, bizimkimilərdən və bizim olmayanlardandı. Oxuyası olsa kimsə özünü tanıyıb sevinəcək, kimlərsə utanacaq, kiminsə yenə vecinə olmayacaq. Olmasın. Olanlar yetər. Yetdi belə.
Yaxşı gün də, pis gün də insanları sınamaq üçün yaşanır
… “Xəstəxana adamı xəstələndirir”, illər boyu qənaətim belə olub deyə, xəstəlikləri evdə yola vermişəm. Hətta göz əməliyyatından sonra deyiblər, istəyirsən dur get. Qızımın əlindən tutub getmişəm. Göz demişkən, 2018- ci ildə, təkrar 2019-da gözümü Gürcüstanda yoxlatdıranda neçə ildir tanıdığım Lela həkim təcili əməliyyat məsləhət görmüşdü. Məsləhət görmüşdü bir az yumşaq oldu, hökm vermişdi. Mütləq- dedi, inandırdı. Iki gözə dörd əməliyyat gərəkdi. Ikisinin hərəsi 1000- 2500 manat arası, ikisininki 500-1000 arası. Yuxarısı 7000, aşağısı 3000. Lela keyfiyyətin puldan asılı olduğunu açıqca söyləmişdi, “çem bolşe, tem luçşe”. Bir il bu pulu əldə etməyin yollarını axtardım. Öncə beynimdə. Sonra hökumətdən uzaq “humanist” QHT-şniklərdən ikisindən yardım istədim. Jurnalistlərə dəstək olan Beynəlxalq təşkilatlarla iş birliyi olanlardan. Qızıl qırmızı “otkaz” getdilər. Onlardan daha yaxın və işbilən birisinə ağız açdım. Başından elədi. Dedi, filan yerdə bir Tamara xanım var, ona yaz. Yazdım, ingilis dilinə tərcümə etdirib göndərdim “şanlı xahişimi”. Tamara xanım mədəni şəkildə, həmin ingilis dilində köməkdən imtina elədi. Onun cavabını dilimizə tərcümə etdirəndə bildim. Bir müddət sonra Facebook statuslarından gördüm ki, Tamara Qriqoryeva Azərbaycan dilini məndən yaxşı bilir. Azərbaycanda da onu hamı tanıyır. Bizimkilərdən biriymiş kimi. Mən də tanımalıydım indiyəcən. Belə qərara gəldim ki, kimsə cibindən qırağa iş görmək istəmir, humanisti də, humanistsizi də. Ümid qaldı 2020-yə. Lotoreya biznesinə. Yanvar getdi, fevral ortalandı. Marta lotoreya başlayacaqdıq. O aralar Çində güclü, bizim ellərdə yüngül Koronavirus küləyi əsirdi. Get-gedə şiddətlənəcəkdi deyəsən. ÜST-müst gündə bir nağıl danışırdı. Sərhədlərin bağlanması söhbəti yayılmışdı. Gözümün əlindən dad edirdim. Tələm- tələsik yaramaz bir bankdan kredit götürüb ən ucuz əməliyyat üçün Tiflisə getdim. Lela bir daha və dəfələrlə mənə izah etməyə çalışdı ki, “ucuz ətin şorbası olmaz”, başa sala bilmədi. 1000 manata bir gözümdə bir əməliyyat etdirdim. Bir ay sonra 500 manata ikinci əməliyyatı razılaşdıq, Bakıya qayıtdım, səhəri sərhədlər bağlandı. Onda elə bilirdim cəld tərpənmişəm. Martda əməliyyat olunan gözümdə problem yarandı, Lelaya zəng elədim, “çox davam etməz, bir aya yollar açılar, gələsən, baxarıq dedi”. Martda Gürcüstanda tək-tük yoluxma vardı, məsələn, Hindistanda heç yoxuydu da. Mən Leladan daha yaxşı anlayırdım ki, bu gedişlə ölkədən çıxmaq mümkün olmayacaq. Yol açılmadı, İran klinikasına getdim, dedi ikinci əməliyyatın zamanı çatıb. Bu gündən baxanda etdirdiyim əməliyyat da mənasız oldu, çünki həkimimi dəyişmək istəmədim, sonrakılar alınmadı. Gürcüstan yolu mənim üçün hələ də bağlıdır. Korona daşı isə başımıza necə düşübsə, o qalan qaldır.
Koronavirus pandemiyası elan olunan kimi araşdırmağa başladım. Anladım ki, risk qrupundayam-yaşım, yan xəstəliklərim və qorxum başıma bəla aça bilər. Ətrafımda kimsə öldürücü virusun varlığına inanmır, hamı mənə adi qripdən qorxan qorxaq kimi ironiya ilə baxırdı. İlk gündən maska, məsafə, gigiyena, spirt-ə güvənməyə başladım. Get-gəlləri, öpüb qucaqlamaları yığışdırdım, martda hamıdan uzaq olmaq üçün bağa köçdük. Bizə heç kim gəlməsin, dedim. Evdə xəbərdarlıq etdim, özünüzü qoruyun, evə xəstəlik gətirməyin. Heç kimə heç nə olmasa da, mən yoluxsam sağalmayacam. Hamı ağzını büzdü. Qonşudakılar belə. Rəfiqələrim elə bil sözü bir yerə qoyub “qorxan gözə çöp düşər”- deyib içimi yandırdılar.
COVİD çöp deyil, ay adamlar
Yazdan payıza salamat çıxdıq. Sentyabrın 27-si müharibə başladı. Internetə çıxış məhdudlaşdırıldı. Cəbhədən xoş xəbərlər gəlirdi. Yerli kanallardan hər axşam verilişlərini bəyənmədiyim Space-nin xəbər aparıcısı Elvin Basqqalının efirini gözləyirdim. Rayonlar bir-bir işğaldan azad edilirdi. Danışanda sanki ürəyini gördüyüm Elvin o xəbərləri elə içdən, sevinclə, olmazın coşquyla çatdırırdı, canıma yayılırdı. Elə bilirdim böyük qələbə xəbəri verir. Oktyabrın ortaları internetə çıxışı qaydaya saldım, şəhid xəbərləri çoxaldıqca mən kiçildim, büküldüm, əyildim, canım yandı… Necə say-seçmə könüllü igidlər getdilər…yox oldular… adları qaldı, balaları qaldı, əzizləri, mahnıları, rəqsləri qaldı… qaldı da qaldı. Qalasılar getdi. Şəhid şəkillərinə baxdıqca bu yaşımda Covid adlı virusun məni öldürə biləcəyindən qorxduğuma utandım. Ölümün gözlənilməzliyini, adiliyini qəbul etməli oldum. O aralar korona dərdimi unutdum. Müharibə qorxumu aldı, həyatımdakı hər şeyi üstələdi. Sayıqlığımı itirdim. Hardasa unutdum belə böyür-başımda gizlənən pandemiyanı da. Tv-lər də korona xəbərlərini azaltdılar, pozitivlik üçün. Xəstələnənlərin sayı artdı, hökumət komendat saatı elan elədi, karantin yox. Müharibə Şuşada bitəndə sındım. O “əjdaha” oğlanlar yarımçıq müharibə üçün niyə ölməliydilər ki? “Reyxstaq”a bayraq sancılmadı axı. Lənət olsun erməniyə, min lənət. Bizi oyuna gətirənlərə lənət. Elə gorbagor olası millətdi hamısı. Bilirsiz də gorbagor olmaq nədi. Basdırıldığı yerdən çıxarılıb ayrı yerdə təzədən basdırılmaq. Görunu dəyişmək. Öləndə də torpağın qəbil etmək istəmədiyi kəslər, görbagor olmuşlar.
Qınamayın, şəhid şəkilləri, videolar, qayıtmayan torpaqlar məni qələbəyə sevinməyə qoymadı.Üstəlik, qələbəyə 3 gün qalmış məndən böyük bacım günbəgün caynaqlarını bütün Azərbaycana keçirmiş bu xəstəliyə yoluxdu, xəstəxanaya düşdü, çox ağır da xəstəlik tarixçəsi oldu. Onun üçün qorxdum. Bacım xəstələnən kimi başladım profilaktik müalicəyə. Iki həftə vitaminlər, antibiotik, qandurulducu qəbul etdim. Noyabrın sonu bacım xəstəliyi yenib evə qayıtdı. Onu görməyə belə getmədim…Canımı qorudum.
O arada yoldaşım asqırıb öskürməyə başladı. “Birdən korona olarsan”-dedim. “Nə korona, qripəm”,- dedi. Məndən çıxmayan iş, niyəsə inandım. Görünür inanmaq istədim. Üç gün sonra mən də qrip əlamətləri hiss etməyə başladım. Asqıraq, öskürək vəssalam. Həkimə getdim. Iki dərman yazdı, dedi, rentgendə ciddi bir şey görünmür, çalış immunitetini artırasan. Iki dərmandan birini alıb atdım. Hər zaman mənə ilkin tibbi yardım göstərən qonşum, koronavirusa “adi qripdi, qripdən ölən olmur guya” deyən tibb bacısı rəfiqəmə zəng vurub hər ehtimala qarşı bizə vitaminlərdən sistem qoymasını xahiş elədim. “Qorxuram” deyib imtina elədi. Məni “çöp”lə qınayan rəfiqəm koronaya yoluxub sağalmışdı, özünü sındırmamaq üçün bunu məndən gizlətmişdi də. Həm tibb işçisi, həm də koronanın kürəyini yerə vurmuş birisi kimi ona gümanım vardı. (On beş gün sonra rəfiqəmin anası Covid-19-dan rəhmətə getdi. Xanım-xatın bir anaydı, Allah rəhmət eləsin.)
Səhəri ad günümüydü. Döşəmə plov bişirmişdim. Özümüz üçün. Yedik, içdik. Qəfil ayıldım ki, mən zəfəranlı plovun nə ətrini bildim, nə də dadını. Əhvalım pozuldu. Kimsəyə bir söz demədim. Fb-u açdım. Ürəyim düşdü: vəkil Adil İsmayılov koronavirusdan vəfat edib. Mənim ad günüm günü. Heyfsiləndim, təsirləndim. Adil müəllimin o boyda adı-sanı, hörməti, nüfuzu, imkanı…-səhər test verməyi qərara aldım. Özəl kilinikalardan birinə gedib test verdim-90 manat. Testi götürən yaraşıqlı bir qızdı, üzümə baxıb məncə siz yoluxmusuz dedi. Avtobusla getdiyim yolu taksi ilə qayıtdım. Diaqnozum qoyulmuşdu. Axşama rəsmi “pozitiv” cavabı da gəldi. Sanitar epidemiologiyadan zəng etdilər-harda xəstələnmisiz, dedim evdə. Dalınca ultimativ sms- “siz və ailə üzvləriniz evdən bayıra çıxa bilməzsiz”. A bala, ay uşaq, bəs bizim çörəyimizi, dərmanımızı kim alsın. Kim qapımızı açıb içəri girsin, sonra da xəstələnsin. Evdən çıxmayın deyirsizsə, gündəlik tələbatımızı alıb gətirməyə adam ayrımalısız, onları ayrıca geyimlə təmin eləməlisiz. Mən pozitivəmsə, xəstəxanaya yerləşdirilməliyəm ki, evdəkilər yoluxmasın. Harda?… Səhəri Təcili tibbi yardıma zəng elədim, gəlmədi. Poliklinikadan zəng etdilər, dərman tələb etdim, yoldaşıma test istədim. Bir az hikkəli, tələbkar, ulitmaitiv tonda danışdım (mən də hökumət işində olan kiminləsə belə danışmalıydım, ya yox). Dərman göndərdilər, test üçün evə gəldilər. Test götürdülər-məzə üçün. Niyə məzə üçün? Elə test olmazdı. Mənim burnumun iki deşiyinin lap dərinindən, boğazımın içindən yaxma götürmüşdülər, bunlar burun deşiyinin birinin ucuna çubuğu salıb çıxardılar. Elə özlərinə də dedim, siz neqativ üçün gəlmisiz? Xoşlarına gəlmədi. Xahiş elədim ki, ödəniş edək evdəkilərdən (iki nəfər) yaxma götürsünlər. Dedilər, sizin 3 manatınıza görə başımızı ağrıda bilmərik. 3 manat ey. Dedim 50 manatlıq qəbz yazın, ödəyim, daha 2 test götürün, dövlət poliklinikasından gəlmisiz. Dedilər, bir evdən bir adamdan test götürürük, ikinciyə icazə verilmir, qalanları xəstə ilə təmasa görə “ev dustağı” edilirlər və dərman atmalıdılar. Məntiqini yeyəsən TƏBİB! “Ev dustağı” edirsən ki, tez xəstələnsinlər? Gözlədiyimiz kimi evdə götürülən testin cavabı neqativ gəldi. Cavab heç nəyi dəyişmirdi, ikimizdə də xəstəliyin eyni əlamətləri vardı. Əvvəlkilərə baş, bədən ağrısı, halsıqlıq, iştahasızlıq, mədə pozğunluğu, qızdırma da əlavə olunmuşdu.
Dekabrın 5-də qara günlər başladı. Ondan xahiş elə həkim, tibb bacısı tapsın, bundan xahiş elə dərman axtarsın, ona de mağazaya getsin. Gələn ikiqat maskalı, əli əlcəkli, qapıdan qayıdırdı. Qohumların məsləhəti ilə bacım qızı tanış pulmonoloqla əlaqə yaratdı. Onlayn təyinatla müalicəyə başladıq. Həkim yaşımıza, yan xəstəliklərə görə ciddi müalicə olunmamızı məsləhət gördü. Belə də dedi: sonra gec olmasın. Qohumlardan ən ürəklisi-bacım oğlu bütün şəhəri gəzib bizim üçün dərman axtarmağa başladı. Qardaşım həkimdi, işə qarışdı. Tək Favirapirə 250 manat verdik. Ondan da çox o birilərə. Tibb bacısı baldızım altdan geyinib üstdən qıfıllanıb hər gün gəlib ikimizə də vitaminlərdən ibarət sistem qoydu, antibiotik vurdu. “Koronovirus təcrübəsi keçmiş” bacım saturasiyanı (qanda oksigenin miqdarı) tez-tez ölçüb nəzarətdə saxlamaq üçün cihaz göndərdi, xəstəlikdən təzə sağalan qızı bir xeyli dərman-dürman, inqəlasiya cihazı. Saturasiyanı davamlı ölçdük, addım-addım aşağı düşürdü. Təzyiq iri addımlarla yuxarı qalxırdı. Get-gedə geriləyirdik. Nəfəs almaq çətinləşirdi. Mən bu məsələdə daha irəlidəydim. Covid nəfəsimi kəsirdi. Sözün birbaşa anlamında. Ağzımı açmağa heyim yox idi. Çox çətinliklə, tanışlıqla (qaynım birtəhər həll elədi) kompüter tomoqrafiya (KT) etdirə bildik . Ikimizə 226 manat. Ikimizdə də buzlu şüşə. Evdə müalicənin işə yaramadığını görüb xəstəxana barədə düşünməyə başladım. O günlər idi ki, Covid-19-a yoluxma sayı 5000-ə yaxınlaşır, sosial şəbəkələrdə xəstəxanalarda yer olmadığı xəbərləri yayılırdı. Tanışlardan, qohumlardan rəhmətə gedənlər, çoxlu sayda yoluxanlar vardı. Durum xeyli vahiməliydi bizim üçün. Fb-a göz gəzdirəndə tələbə yoldaşım İlhamın xəstələndiyini öyrəndim. Mesaj yazdım. “Xəstəxanadayam, çox pis xəstəlikdir, mütləq xəstəxanaya get”- dedi. Özüm ola bilməsəm də, İlhama “möhkəm ol” yazdım. Sonra daha bir xeyli fb dostumun yoluxduğunu öyrəndim. Fikrimcə, yoluxma sayının onca artmasının əsas səbəbi 44 günlük Vətən müharibəsi idi. Karantini yüngülləşdirmişdilər.
Təzə xəstələnəndə qabaq böyük bacım narahatlığımı görüb həkim- deputat, bu xəstəlikdən sağalan Rəşad Mahmudovun müsahibə -məsləhətini göndərmişdi. Rəşad həkim öz təcrübəsindən çıxış edərək koronavirusun yüngül keçən xəstəlik olduğunu deyib xəstəxanaya getməməyi məsləhət görürdü. Təxminən belə, mürəbbəli çay için, meyvə yeyin, idman edin, təmiz havada olun, sağalın. Hər kəsin sağlam olması üçün adi önərilər. Məncə həkimin belə danışmağa haqqı yoxdur, o ki qala deputat və yetərincə tanınan biri ola. Yəni, başıma gəlib deyə mən bilirəm ki, koronavirus fərdi xəstəlikdir, Rəşad həkim bilmir? Hamı bilsin. Kimsə mən belə sağaldım, sən də et deyə bilməz. Insanları aldatmasınlar. Mürəbbə ilə sağalmaq belə asandısa Rəşad həkimin anası niyə koronadan rəhmətə getdi o zaman. Allah rəhmət eləsin. Kimsə nağıl danışmasın, başına gələnləri danışa bilər, məsləhət verə bilməz. Onsuz da oxuyan payını götürəcək. Mən də bunu elə ona görə yazıram. Nə isə. Xəstəxanaya getmək qərarı verirəm. Toparlanıb təcili yardıma zəng edirəm. Xahiş edirəm, hədə-qorxu gəlirəm, olmur. Hər gün, xəstəxanada həkimlər adamı öldürür, məzmunlu status yazıları oxusam da, həkimlərdən savayı gümanım gələn kimsə, xəstəxanadan savayı sağala biləcəyim yer yoxdur. İstəyimi qardaşıma, işbilən dostlara deyirəm. Rəfiqəm Bəturə xanım əlaqələrini işə salır, təcili yardım göndərtdirir, bizə Məmmədli modula getməyi təklif edirlər, şəhəriçi xəstəxanalardan birinə getmək istəyimi bildirib yazılı imtina edirəm. Bəturə mənlə razılaşmır, təcili yardım bu dəfə haqqında müsbət rəylər aldığımız Zığ modulu təklif edir. Yoldaşım “heç yerə getmirəm, evdə qalacam” deyir, mən də Zığdan imtina edirəm. Nə etməli. Fevraldan canıma düşən korona qorxusu iliyimə hopub, beynimi yeyib. Covid-in qurbanı olmaq istəmirəm. Mən getdim…
P.S. Məndən bir gün sonra daha sağlam, dözümlü olan yoldaşımın durumu çətinləşir, xəstəxanaya getməli olur, dostlarının təsiri ilə özü də getməyə razılaşır. Onu xəstəxanaya yerləşdirmək yenə problemə çevrilir. Yaxınlarından kimsədə alınmır. Yenə jurnalist rəfiqəm çox çətinliklə bu işin öhdəsindən gəlir. Bu dəfə də yoldaşıma FHN-in modul xəstəxanasında yer tapılır. Sağ olsun Bəturə. Gülər bala.
Fimar Asimqızı
İkinci yazı da var…