Mavi Balina oyunu illər ərzində Azərbaycan da daxil olmaqla bir çox ölkədə gündəmə gəlib.
Oyunda iştirakçılardan 50 gün ərzində 50 tapşırığı yerinə yetirmələri tələb olunur.
Başlanğıcda “Gecənin bir vaxtı oyan” və ya “Bir qorxu filmi izlə” kimi zərərsiz görünən tapşırıqlar verilir.
Lakin günlər keçdikcə tapşırıqlar daha çox zorakılıq və psixoloji təzyiq ehtiva etməyə başlayır.
Rusiyada ortaya çıxan oyun Ukrayna, Hindistan, ABŞ və Türkiyə də daxil olmaqla bir çox ölkədə gənclərin intiharı ilə əlaqələndirilir.
Ortaya necə çıxdı?
BBC Trending-dən Ant Adeane-nin xəbərinə görə, Mavi Balina hekayəsi 22 noyabr 2015-ci ildə intihar edən Rina Palenkova ilə başlayıb.
Rusiyanın ən böyük sosial şəbəkələrindən biri olan VKontakte platformasındakı söhbət otaqlarında günlərlə Rina Palenkovanın ölümü müzakirə olunub.
Xüsusilə yeniyetmələrin istifadə etdiyi bu forumlarda zaman-zaman depressiya, tənhalıq və intihar kimi mövzular gündəmə gəlirdi.
Bir-birlərinə qorxu hekayələri danışmaq da geniş yayılmış bir vərdiş idi.
Gerçək və uydurmanın bir-birinə qarışdığı bu qruplarda gənclər Rina haqqında qızğın mübahisələrə girirdilər.
“Mavi Balina” oyununu araşdıran Rusiya Milli İqtisadiyyat və Dövlət İdarəçiliyi Akademiyasının tədqiqatçısı Daria Radçenko deyir:
“Heç kim əslində intiharın arxasındakı gerçəyi bilmirdi”.
Lakin Rinanın hekayəsi qısa müddət sonra daha iki gənc qızın intiharı ilə əlaqələndirildi.
Ailələr qızlarının geridə qoyduğu onlayn hesabları araşdıranda, hər iki qızın eyni qruplara üzv olduqlarını aşkar etdilər.
Bu qruplarda Rina Palenkovanın rəsmləri, intihar və mavi balinalar haqqında yazdığı mətnlər vardı.
Niyə mavi balinalar?
Oyunun niyə balina adını və vizuallarını istifadə etdiyinə dair bir çox fikir irəli sürülüb.
Bəzi jurnalistlərə görə, balinalar özlərini sahilə vurub ölə bildikləri üçün seçilib.
Digərlərinə görə isə balina, rus rok musiqi qrupu Lumen-ə istinadla istifadə olunub.
Forumlarda ən çox paylaşılan şəkillərdən biri şəhər işıqlarının üstündə tək başına süzülən bir balina təsviri idi.
Bu, həmin yaş qrupundakı gənclərin ruhi vəziyyətini əks etdirirdi: melankolik və sürreal.
Necə yayılıb?
2016-cı ilin may ayına qədər mavi balina və intiharlar haqqında fərziyyələr hələ Rusiya ictimaiyyətini narahat edəcək səviyyəyə çatmamışdı.
Qalina Mursalieva araşdırma reportajları ilə tanınan “Novaya Gazeta” qəzetində məsələni ön plana çıxarana qədər belə idi.
Mursalieva bəzi forumlarda müəyyən oyunların oynanıldığını və bəzilərində balina təsvirlərindən istifadə edildiyini yazırdı.
Mursalieva öz hesabatında 2015-ci ilin noyabrından 2016-cı ilin aprelinə qədər təxminən 130 uşağın bu şəkildə öldüyünü irəli sürdü.
Xəbər yayıldıqdan sonra ABŞ da daxil olmaqla bir çox ölkədə yeniyetmə intiharları “Mavi Balina” oyunu ilə əlaqələndirildi.
Lakin müstəqil rusdilli nəşr olan “Meduza”nın araşdırmaçı jurnalisti Yevgeni Berqin sözlərinə görə, 130 ölüm hadisəsi ilə bağlı ilkin iddia şişirdilmişdi.
Məsələ də burada düyünə düşür.
ŞƏKLİN MƏNBƏYİ,GETTY IMAGES
Bəzi ekspertlər narahat ailələrin və jurnalistlərin bu saytlara daxil olub, fraqmentləri birləşdirib yalançı bir hekayə yarada biləcəklərini irəli sürürlər.
Rusiya Dövlət Universitetinin Folklorşünaslıq professoru Aleksandra Arxipovanın araşdırmasına görə, Novaya Gazeta məqaləsi dərc olunmazdan əvvəl belə bir sxemin mövcud olduğunu iddia etmək belə çətin idi.
Arxipovanın sözlərinə görə, forumlardakı “kuratorlar” Novaya Gazeta-nın yazılarını hərfinə qədər izləməyə çalışan təqlidçilərdən başqa bir şey deyillər.
İddialara şübhə ilə yanaşanlar üçün “Mavi Balina” sxemi daha kədərli və adi bir həqiqətin mərkəzində dayanır: Rusiya yeniyetmə intiharlarının ən çox baş verdiyi ölkələrdən biri idi və orada bir çox gənc intiharın müzakirə olunduğu və mavi balinaların şəkillərinin paylaşıldığı veb saytları ziyarət edirdi.
Arxasında kim var?
2016-cı ilin noyabr ayında Filip Budeykin adlı bir kişi gəncləri intihara təhrik etmək ittihamı ilə həbs edildi.
Budeykin günahını etiraf etdi.
Rusiya mediasına verdiyi müsahibələrdə o, “İnsanlar və bioloji tullantılar var. Mən cəmiyyəti bu ikinci növdən təmizləyirəm. Bəzən bunun səhv olduğunu düşünürəm, amma sonda bilirəm ki, düzgün iş görürəm” dedi.
O, oyunu 2013-cü ildə yaratdığını söylədi.
Budeykin 10 may 2017-ci ildə günahkar bilinərək üç il həbs cəzasına məhkum edildi.
Bəs belə bir oyun yoxdursa, Filip Budeykin niyə həbs edildi?
Dostlarının sözlərinə görə, Budeykin bu forumlardan izləyici toplamaq və musiqisini yaymaq üçün istifadə edirdi.
Bu, VKontakte-də istifadəçilərin müxtəlif vasitələrlə izləyici qazandığı və sonra öz məhsul və ya xidmətlərini satdığı geniş yayılmış bir təcrübədir.
Budeykin ilk dəfə həbs olunanda 15 ittihamla üzləşdi, lakin bir ay ərzində onlardan yalnız biri üzrə məhkum edildi.
ŞƏKLİN MƏNBƏYİ,RUS EMNIYETI
Türkiyəyə təsiri nə olub?
Oyun Türkiyədə bəzi intiharlarla da əlaqələndirilir.
2019-cu ildə 14 yaşlı S.E. adlı bir yeniyetmə Vanda dostları ilə piknikdə olarkən uçurumdan tullanıb.
İddia edilirdi ki, intihar edən gənc qoluna oyunla əlaqəli bir kod yazıb.
Elə həmin il Adanada intihar edən bir gəncin bu oyunu oynadığı barədə məlumatlar yayılıb.
O dövrdə aidiyyətli qurumlar ailələrə uşaqlarını “Mavi Balina” oyunundan qorumağı tövsiyə ediblər.
İddialar sonrakı illərdə də davam edib.
2021-ci ildə 16 yaşlı lisey şagirdi A.Y.-nin cəsədi meşəlik ərazidə tapılıb. Onun telefonunda “Mavi Balina” oyunu ilə bağlı axtarışların olduğu bildirilir.
2024-cü ildə 22 yaşlı F.Ç. İstanbulda bir mənzil binasından tullanaraq intihar edib. Mediada yayılan məlumatlara görə, onun telefonunda da “Mavi Balina” oyununun dəlilləri tapılıb.
Türkiyədə oyunla əlaqəli ölüm sayı ilə bağlı müxtəlif təxminlər olsa da, rəsmi rəqəm vermək mümkün deyil.
Uşaqlarınızı necə qoruya bilərsiniz?
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Uşaqlara Yardım Fondu (UNICEF) 2017-ci ildə “Mavi Balina” oyunundan necə qorunmaq barədə tövsiyələr yayımlayıb.
UNICEF xəbərdarlıq edir: “Mətbuatda yayılan xəbərlərdə bu oyunun son dövrlərdəki intihar halları ilə əlaqəli olub-olmadığına dair sübutlar açıq şəkildə göstərilmir. Övladınız, yəqin ki, “Mavi Balina” oyununu mətbuatın bu mövzunu intensiv işləməsi səbəbindən bilir”.
UNICEF-in valideynlərə tövsiyələri:
- Mövzu ilə bağlı qeyri-müəyyənlik olduğuna görə, uşaqları məlumatlandırmaq və onlarla ünsiyyətdə qalmaq vacibdir.
- Övladınızın internetdə yaşına uyğun saytlara daxil olduğundan və etik olmayan davranışları və ya zorakılığı təşviq edən saytlara girmədiyindən əmin olun.
- İnternetə girişin ailə ilə paylaşılan ortaq sahədəki kompüter vasitəsilə olmasını təmin edin.
- Uşağınızla daha çox danışın. İnternet dünyasını birlikdə kəşf edin və onlayn mühitdə düzgün davranışların nümayiş olunduğu fəaliyyətlərdə birgə iştirak edin.
- Uşağınızın istifadə etdiyi bütün elektron cihazlarda valideyn nəzarəti sisteminin açıq olduğuna əmin olun. Ekranda keçirdiyi vaxtı və fəaliyyətlərini izləyin.
- Övladınıza nümunə olun. Özünüz də internet fəaliyyətinizə diqqət edin.
- Digər valideynlərlə danışın, narahatlıqlarınızı paylaşın və uşaqlarınıza kömək etmək üçün ən yaxşı üsulu birlikdə tapmağa çalışın.
- İnternetdə yayılan yeni tendensiyalar haqqında məlumatlı olun.
- Uşağınızın davranışlarını yaxından izləyin. Ruhi halında dəyişiklik, ünsiyyətdə azalma, oxuma istəksizliyi və qiymətlərinin aşağı düşməsi kimi gözlənilməz dəyişikliklərə qarşı diqqətli olun. Əgər bu cür dəyişiklikləri görsəniz, internetdəki fəaliyyətlərini yaxından izləyin, məktəb rəhbərliyi ilə danışın və ya psixoloqa müraciət edin.
- Əgər övladınızın “Mavi Balina” oyununu oynadığını aşkar etsəniz, dərhal bütün elektron cihazlardan internetə girişini dayandırın.
- Yaşadığınız yerdəki polis orqanlarına məlumat verin və növbəti tədbirləri görmək üçün onların tövsiyələrinə əməl edin. (BBC.com)