Lənkəran-Lerik
Şamaxı turundan narazı, İsmayıllıdan bir qədər razı qalıb, atalar 3-cən deyib, üçdə də alınmasa tövbə etmək də olar, düşüncəsiylə turist marşurutu axtarmağa başladıq. Dedim, bütün rayonlarda olmuşuq, Lerik və Gədəbəydən savayı. Gedək görək.
Ləkəran-Lerik turu hazırlıqlarına heç qarışmadım. Qızımın öhdəsinə buraxdım. Şamaxı turunda bir az, İsmayıllı turunda danışıqlarda tam iştirak etsəm də heç nə ürəyimcə olmamışdı, ona görə bu dəfə işi cavanlara buraxdım. Hər şey onlayn qaydada aparıldı. Yenə ekonom paket götürdük, səhər yeməyindən razı qalmadığımıza görə. Ödənişin 50 faizini karta köçürtdük. Deyim ki, pul köçürülən kartlar da kimin adınadır, bilinmir. Bilinən budur: Unibankın təqdim etdiyi Leobank mobil bankçılıq dələduzların işinə yarayır.
Axşam bələdçidən mesaj gəldi. Deyilən vaxtdan da tez Gənclikdə olduq. Telefonda tur bələdçisi Nigar xanım qızıma 741 nömrəli avtobusla gedəcəyimi dedi. Çoxlu avtobus vardı, bizimki gözə dəymirdi. Qız iki dəfə ərazini dolaşdı, 741-i tapmadı. Bu ara mən bir dəstə qadına yaxınlaşıb hara getdiklərini soruşdum, dedilər Lənkəran- Lerik turuna gedirik. Sevinib qızımı çağırdım ki, qrupumuzu tapmışam. Bir qədər sonra bələdçi bizi səslədi. Nigar adlı cavan qız. Fağır balaya oxşamırdı. Yazmışam, tur bələdçilərində turistlərin adı, soyadı olmur. Eləcə telefon nömrələri olur ki, onun da son rəqəmlərini səsləndirirlər. Məsələn, son rəqəmləri 50-55 olan nömrə 5 nəfər, ya 47-34 3 nəfər. Bizim və daha iki nəfərin nömrəsi Nigarın telefon siyahısından çıxmadı. Dedilər, avtobus dolub, yer yoxdur. O arada Nigarla çəkişməmiz, bizimlə əlaqə saxlayan “Jet Torusim” şirkətin nümayəndəsi Vüqar adlı biri ilə dəfələrlə telefon dartışmamız oldu. Vüqar yuxuluydu, poxmeliydi, hər nəydisə 3-5 zəngdən sonra ayıldı. Vüqarla Nigar öz aralarında danışdılar. Nigar yer yoxdu desə də Vüqar 5 dəqiqə gözləyin, 3 dəqiqə gözləyinlə bizi sakitləşdirməyə çalışırdı. Mən əsəbiləşib həm Nigarı, həm də Vüqarı acıladım. Hər ikisini məhkəmə ilə hədələdim. Hədəm bələdçi Nigarın xoşuna gəlmədi: özündənrazı tonda yer yoxdur, olsa da mən sizi aparmayacam, deyib ayaqda qalan o biri iki nəfəri ayrı avtobusa göndərdi, biz tək qaldıq. Telefonu çıxarıb Nigarın şəklini çəkdim. Onsuz da yazı yazacaqdım, gərək olacaqdı. O biri turlarda rəhbərləri çəkmişdim axı. Elə bil qıza od qoydular: “polis çağıracam bu dəqiqə silin şəklimi”-ultimatum verdi. “Polisi mən çağırmalıyam, sən yox. Fırıldaqsınız hamınız, havadan qrup yığırsız, heç bilmirsiz kim-kimdir, sənədləşdirmə aparılmır, pullar kartlara gedir, kimlər o pulu nəyə xərcləyir, bilinmir. Kim bilir dövlət qurumlarının sizin fırıldaqlarınızdan xəbəri varmı, rəsmi qeydiyyatınız varmı, vergi verirsizmi” filan- beşməkan. Nigarın uzağı 24-25 yaşı olardı, sözümü dinləmədən qapını bağlatdırıb hikkəli-hikkəli sürücüyə “sür” əmri verdi. Sürücü də sürdü. Lənkəran-Lerikə gedənlər getdilər, biz qaldıq.
Özümü təhqir olunmuş bildim. Uşaq-muşaq turizm adına bazar açır, istədiyini edir, insanları barmaqlarına dolayırlar. Vüqardan qızıma zəng gəldi: 741-də Nigar sizi gözləyir. “Nigar maşını sürürüb getdi”-qızım dedi. Getməyib, gözləyir yolun o biri üzündə. Getdik. Gördük avtobus burdadır. Minmək istəyəndə həmin Nigar “yer yoxdur, sizi aparmıram” dedi. Dəli şeytan, Vüqara zəng etdik. Dedi, avtobusda yer var, Nigar sizi gözləyir. Lənət sənə, şeytan. Avtobus tərpəndi. Və mən onun Gürcüstan nömrəsiylə 777 olduğunu gördüm. Vüqarın nömrəsini yığdıq, onun göstərişi ilə indi də o biri yola keçdik. Gürcüstan nömrəli 741 rəqəmli avtobus və sərnişinlər stadionun qarşısında bizi gözləyirdi. Düz 8-in yarısı idi. Bizsə toplaşma yerinə 7-nin yarısında gəlmişdik. Bir saat idi çək-çevirdə, o yoldan bu yola keçməkdəydik. 741 -dəki bələdçiyə yaxınlaşdıq: “Lənkəran-lerikə gedirsiz, Nigarsan”? “Bəli. Yarım saatdı sizi gözləyirik”.
İroniya sudbı. Lənkərana gedən avtobusdan ikisinin tur bələdçisi Nigardı. Bu Nigarın 19-20 yaşı olardı. Studentdi. Tam əsəb caynağında yola çıxdıq. Təbii bələdçidən yox, turist sərnişinlərdən üzr istədim. Yarım saat bizi gözləmişdilər. Dolaşıqlığa bizim avtobusun gecikməyi, mənim diqqətsizliyim, Nigarlar və iç turizmdə ümumiyyətlə işin düzgün təşkil edilməməsi səbəb olmuşdu. Turist siyahıları olmalıdır, siyahılar avtobuslar üzrə qurulmalıdır, turistlər barədə müəyyən məlumat toplanmalı və onlar bəzi parametrlərə görə qruplaşdırılmalıdır. Təsəvvür edin, Vüqar bir beş dəfə Nigarla danışır, amma onun hansı Nigar olduğunu bilmir. Çünki agentlər bir birini tanımır. Şünki aralarında ünsiyyət yoxdur, hərə telefonu ilə bir şirkət idarə edir.
Yolüstü Salyanda səhər yeməyində gördük ki, Lənkərana 6 avtobus gedirmiş həmin gün. Yeməkxanada yenə eyni mənzərə. Eyni səhər menyusu, tualetdə eyni basabas. Təxminən 250 nəfər. Adambaşı 25 manatdan. Turizmin patronları hesablasınlar görək nə anlayırlar və kim-kimi nə qədər aldadır.
Bu Nigar daha sadə, bir az çəkingən, bir az da fağır birisiydi. Danışığında, davranışında, münasibətində təcrübəsizlik vardı. Birinci kurs tələbəsiymiş, işə təzə başlayıb dedilər. “Hələ sırtılmayıb”. Turistlərin arasında oynamaq həvəskarları yaman çoxuydu. Deyəsən alışmışdım. Az qala bir avtobus qadından ibarət qrupun əsas arzusu sürətlə gedən avtovusda çalxalana-çalxalana, onu-bunu dürtmələyə-dürtmələyə oynamaqsı. Bir xanım “bu gün mənim ad günümdü, imkan verin doyunca rəqs edim” deyim arxa sıradan bağırıdı. Xoşbəxtlikdən, bu dəfə “səhnə” arxa tərəfdəydi, biz irəlidə əyləşmişdik.
Bələdçinin aparıcılığı ilə yenə həmin əşya oyunu oynandı (necəliyini əvvəlki yazılarda yazmışam). Ama burda kimsənin əşyasını saxlamağa, ondan pul qoparmağa cəhd göstərilmədi. Nigar mədəni və tərbiyəli qızdı. Bu səfərdən anladım ki, deyəsən tur bələdçilərinə eyni bayağı müsiqilər və hansısa formada əlaqələri olduğu ifaşılatın mahnısının səsləndirmək tapşırığı var. Bir növ reklam xarakterli. Hər halda bu mənim fikrimdir. Bir-iki musiqini çıxmaqla hamısı bir-birini təkrarlayır. Dappadurab, duppadarap, guppagup…
Lənkəranda Hirkan qoruğunda Gəndov gölünə getdik. Çox gözəl, mənzərəli yerdir. Adambaşına 2 manatdan yığdılar. Çek vermədilər. Təbiətin yaratdıqları gözəl idi, insanlarınkı yox. Orta hesabla həftədə tək Bakıdan bura 400-600 turist gəlir. Ailəvi gələnlər də çoxdur. Turizmə cavabdeh şəxslər turizm adına heç bir iş görməyiblər. Əsas yoldan gölə düşmək tam başına bəla-təhlükəlidi. Torpağı qazıb guya pilləkan düzəldiblər. Guya. 200 daş gətirib abırlı pilləkan düzəltmək olmazmış elə bil.
Gölün kənarı abadlaşmayıb, yaxınlaşsan çamura batarsan. Ətrafda əyləşməyə yer yoxdur. Göldə qayıqla gəzmək olar, düşünülməyib. Bir sözlə, ibtidai icma. Oralarda mal otaran uşaqlar dedilər ki, Məhərrəmlik olmayanda burda musiqi səslənir, daha şən olur.
Nahar üçün seçilmiş “Bülbül” yeməkxanası Şamaxıdakı yerlə müqayisədə normal idi. Bakıdan gələn 6 avtobus adamın hamısı eyni vaxtda burda idi. Təxminən 250 nəfərə bir tualet. Rayon turlarında ciddi problemlər var, ən ciddisi tualet çatışmazlığıdı. Kiilərin sayı qat-qat az olduğundan onların tualetini də qadınlar zəbt etmişdilər. Kişilər tualetlərinə uzaqdan, həsrətlə baxırdılar. Natəmizlik, iy-qoxu… “Bülbül”ün lülə kababı qupquru, buz kimi. Çayları ilıq, sarımtıl. Şamaxıda bir şiş tikə kabab 8 manat, İsmayıllıda 7 manatdı. Lənkəranda lülə kabab 6 manatdı. Qupquru, daş kimi. Bir məsələni unutmuşdum, indi xatırladım. Yerli turlara çıxanların bəzisi naharını özüylə götürür. Kimisi aclığa dözümsüzəm, sifariş verib gözləyə bilmərəm, yeməklər keyfiyyətsizdir, bilmirsən nə əti yeyirsən, kimisi oralar natəmizdi, kimisi də niyə əlavə pul xərcləyim deyə. əslində qənaət fikrində olanlar çoxluqdur. Şamaxıda özüylə yemək gətirənlərə bir çaynik çayı 5 manata, orda yemək sifariş verənlərə 2 manata satdılar. Ismayıllıda evdən yemək gətirənlərdən boş masada əyləşmək üçün adamçaşına 2 manat istədilər. Dörd nəfərlik bir ailə 6 manat verməmək üçün yeməyini yeməkxananın ərazisindən qıraqda yedi…
Yeməkdən sonra Lerikə şəlaləyə getdik guya. Şəlalə ey. İki metr hündürlükdən su tökülür, adına şəlalə deyib adambaşına 1 manat yığırlar. Hara gedir o manatlar? Kimin cibinə? Nə çek var, nə bilet, nə nəzarət. Ama yaxşıca sərinlədik. Axırıncı gəzintimiz- Lənkəranda “Meşəbəyi” deyilən istirahət mərkəzinə getdik.
Yarımtikili bir yerdi. Anladığım qədər bu yer tura tanıtım məqsədilə daxil edilib. Adamlar bilsin ki Lənkəranda belə bir yer tikilir. Biznes. Azərbaycanda yerli turizm kimlərinsə şəxsi biznesidi. Yox, bazarı. Bazarkomunu tanımıram.
Fimar