BBC News Azərbaycanca
Azərbaycanın 2024-cü il dövlət büdcəsi layihəsində “yaşa görə pensiyanın orta məbləği 516 manatı keçəcək”, – yerli media şənbə günü əmək və əhalinin sosial müdafiəsi naziri Sahil Babayevin Milli Məclisdəki çıxışına istinadən yazır.
Yerli Media həmçinin yazır ki, Sahil Babayev sosial ödənişlərə cari ilin icmal büdcəsində 10 faizlik artım olduğunu deyib.
Yerli media yazır ki, gələn ilin büdcə layihəsində orta aylıq əməkhaqqı 980 manat, ümumi yaşayış minimumu 270 manat, əmək pensiyalarının ödəniş xərclərinin isə 10 faiz daha çox olması nəzərdə tutulub.
“Gələn ilin dövlət büdcəsində gəlirlər 34 milyard 173 milyon manat, xərclər isə 36 milyard 763 milyon manat məbləğində təsdiq edilsin”, – Milli Məclisin saytında yerləşdirilmiş büdcə layihəsində göstərilir. Xərclərin istiqamətləri əsasən tikinti, müdafiə və sosial xərclərdir.
BBC News Azərbaycanca gələn ilin büdcə qanun-layihəsində əhalinin gəlirlərinin necə əks olunmasına nəzər salıb.Azərbaycanda gələn il yaşa görə pensiyanın orta məbləği 516 manatı keçəcək, -Trend xəbər agentliyi əmək və əhalinin sosial müdafiəsi naziri Sahil Babayevə istinadən yazır.
Agentliyin məlumatına görə, nazir bildirib ki, “əhaliyə edilən sosial ödənişlərə cari ilin icmal büdcəsində 10 faizlik artım olub”.
“900 milyon manatdan artıq vəsait məhz bu istiqamətə yönəlib. Bunun da böyük hissəsi pensiya təminatı və digər sosial dəstək proqramlarına yönəldilir”, – deyə o əlavə edib”, – Trend yazır.
Azərbaycanda “cari və növbəti illərdə də orta aylıq pensiyanın orta aylıq əməkhaqqıya nisbəti müvafiq olaraq, 46,8 faiz və 49,3 faiz olmaqla Avropa sosial xartiyasının tələblərinə cavab verəcək”, – agentlik Milli Məclisin deputatı Musa Quliyevə istinadən yazıb.
Yerli media Sahil Babayevin “işsizlikdən sığorta alanların staj müddətinin azaldıldığını” açıqladığını da yazıb:
“Cəmi 24 ay sığorta stajı olan şəxs öz iradəsindən kənar işsiz qaldıqda vəsaiti ala biləcək. Bir sıra fors-major halları da əhatə etməyə çalışırıq. İşsizlikdən sığorta mexanimzinin bir az da genişləndirilməsi üçün imkanlar yaradılıb. Növbəti ildə əhatə olunan şəxslərin sayını biraz da artıra biləcəyik”, Trend nazirin Milli Məclisdə komitə iclasındankı çıxışından iqtibas edib.
Yerli media şənbə günü həmçinin sığorta ödənişi alan “bütün işsizlərə uşağa görə əlavələrin veriləcəyini” də xəbər verir.
“”İşsizlikdən sığorta haqqında” qanuna təklif olunan dəyişiklikdə işsizlik müavinəti alanlara “hər uşağa beş faiz olmaqla, ümumilikdə 20 faizi keçməmək” şərtilə əlavələrin veriləcəyi əks olunub”, – Xəbərdə bildirilir.Minimum əməkhaqqı ilə bağlı məlumat yoxdur?
İqtisadi təhlilçi Fərid Mehralızadə deyir ki, gələn ilin büdcə layihəsində əsas narahatedici məqam minimum əməkhaqqının artırılmamasıdır.
“Son 20 aydır ki, ölkədə ikirəqəmli inflyasiya qeydə alınır, yəni, bu, çox pis göstəricidir. Mərkəzi Bank özü inflyasiyanın 2-6 faiz arasında olmasını hədəfləyir. İndi bu rəqəmin 11 faizə yaxın olması hədəflənən normal göstəricidən iki dəfə çoxdur. Belə bir şəraitdə minimum əməkhaqqının artırılmaması əhalinin əriyən gəlirlərini, aşağı düşən alıcılıq qabiliyyətini bərpa etməyəcək”.
Dövlət Statistika Komitəsi sentyabr ayında açıqlayıb ki, bu ilin 9 ayında Azərbaycanda inflyasiya 10,9 faiz olub.
Minimum əməkhaqqı sonradan artırıla bilərmi?
Ötən ilin təcrübəsini xatırladan Fərid Mehralızadə indi büdcə layihəsində minimum əməkhaqqının artırılmamasını “çox tənqidəlayiq” adlandırır.
“Bir çox şirkətlər il sonunda gələn ilin əməkhaqqı büdcələrinin planını qurmuş olurlar. Onlar hökumətdən bu mesajı aldıqda ki, gələn il maaş artımı olmayacaq, maaş büdcələrinə dəyişiklik etmirlər. Hökumət yanvarın ortasında belə bir qərar qəbul etdikdə onların planları alt-üst olur”, – o deyir.
2023-cü ilin dövlət büdcəsində minimum əməkhaqqı məbləği Milli Məclisdə büdcə müzakirələri zamanı deyil, daha sonra Prezident fərmanı ilə artırılmışdı.
Təhlilçi hesab edir ki, hökumətin yüksək inflyasiya şəraitində minimum əməkhaqqını artırmaması “mənfi tendensiyadır”.
O, həmçinin vurğulayır ki, bu məbləğin büdcə təsdiqləndikdən sonra artırılmasının “özü də problemdir”.
“Xüsusilə sahibkarlar bundan əziyyət çəkəcək. Özəl biznes proqnozlaşdırılmalıdır. Azərbaycanda 1,7 milyon müqavilə ilə işləyən şəxs var, hökumət də deyir ki, rəsmi olaraq bunun 600 minə yaxını minimum əməkhaqqı alır. Yəni, minimum əməkhaqqının artması ölkədə 600 minədək insanın gəlirinə birbaşa təsir edən rəqəmdir. Beləliklə də, xüsusilə orta və xırda sahibkarlar üçün minimum əməkhaqqı vacib göstəricidir ki, onlar öz əməkhaqqı fondlarını planlaşdırsınlar”, – təhlilçi deyir.
Orta aylıq əməkhaqqı məbləğindəki artımın çoxluğun gəlirlərinə təsiri varmı?
Büdcədə 2024-cü il üçün orta aylıq əməkhaqqı 980 manat nəzərdə tutulub. 2023-cü ilin yanvar-sentyabr aylarında bu rəqəm 923 manat olub.
Orta aylıq əmək haqqı ölkə üzrə müqavilə ilə çalışan şəxslərin aylıq əməkhaqlarının ümumi məbləğini bu şəxslərin sayına, yəni 1 milyon 7 yüz minə bölməklə əldə edilən rəqəmdir.
Təhlilçi Fərid Mehralızadə hesab edir ki, orta aylıq əmək haqqındansa, median maaş nəzərə alınmalıdır.
“Özəl sektorda yüksək maaşlı yeni iş yerləri açıla bilər. Və yaxud da hansısa dövlət qurumunda əməkhaqları artırıla bilər. Ancaq onu da nəzərə almaq lazımdır ki, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi bir neçə ay əvvəl açıqlamışdı ki, Azərbaycanda median əməkhaqqı 459 manatdır. Bu isə o deməkdir ki, Azərbaycanda 1 milyon 7 yüz min şəxsin yarısının maaşı 459 manatdan azdır, Beləliklə, rəsmi işçilərin 40 faizə yaxını minimum və ya ona yaxın məbləğdə əməkhaqqı əldə edir. Ona görə də orta aylıq əməkhaqqına baxmaqdansa, median əməkhaqqına baxmaq daha faydalıdır”, – təhlilçi vurğulayır.
Əmək pensiyalarında 10 faiz artım effektivdirmi?
Yerli medianın yazdığına görə, “gələn il əmək pensiyalarının ödəniş xərclərinin 10 faiz çox olması nəzərdə tutulub”.
Lakin Fərid Mehralızadə hesab edir ki, bu, “effektiv deyil”.
“Siz ehtiyaclarınıza bəs edən pensiya alırsınızsa, il ərzində 10 faizlik inflyasiya varsa, hökumət də sizin gəlirinizi 10 faiz artırarsa, yalnız o zaman bu artım effektiv olar. Ancaq aldığınız təqaüdün baza məbləği yaxşı səviyyədə deyilsə, onu biz elə inflyasiya qədər artırsaq, heç nə dəyişməyəcək”, – cənab Mehralızadə vurğulayır.
Azərbaycanda Əmək Pensiyalarının İndeksasiyalaşdırması haqqında Qanuna əsasən, il ərzində ölkədəki orta aylıq əmək haqqı nə qədər artıbsa, hökumət növbəti ilin əvvəlində pensiya məbləğlərini həmin məbləğin artım faizi qədər indeksasiya edir, yəni, uyğunlaşdırır.
Fərid Mehralızadə hesab edir ki, Azərbaycanda minimum əməkhaqqı, minimum təqaüd, yaşayış minimumu ilə bağlı “ən böyük problem ondadır ki, bunlar real minimum tələblərə cavab vermir”:
“Ona görə minimum hədlərin vətəndaşların real ehtiyaclarını qarşılamadığı müddətcə bu cür artımlar fayda verməyəcək”.
Ümumi yaşayış minimumu 270 manat olacaq, bu nə üçün yetərli deyil?
2024-cü ilin büdcəsində ümumi yaşayış minimumu 270, əmək qabiliyyətli əhali üçün yaşayış minimumu 287 manat olacaq, yerli media yazır.
Sənəddə ümumi yaşayış minimumu və ehtiyac meyarının məbləği eyni, 270 manat nəzərdə tutulub.
“Layihəyə əsasən, yaşayış minimumu pensiyaçılar üçün 222 manat, uşaqlar üçün 235 manat məbləğində proqnozlaşdırılır”, – Apa xəbər agentliyi yazır.
Təhlilçi Fərid Mehralızadə hesab edir ki, “yaşayış minimumu, onun minimum yaşayış ehtiyaclarını qarşılamağa yetib-yetməməsi ilə bağlı ölkədə geniş ictimai müzakirələrə ehtiyac var.
“Bizim qanunlarda deyilir ki, bu tip xərclər minimum istehlak səbətinin qiymətinə görə müəyyənləşdirilir. Minimum istehlak səbətinə gəlincə, bizdə təhsil, səhiyyə, sosial həyatla bağlı xərclər nəzərə alınmır. Nəzərə alınan məqamlarda isə xüsusilə qeyri-qida ilə bağlı müddət çox uzun götürülür. Ayaqqabının istifadə müddətini 3,5 il, paltonu 8 il hesablayırlar. Bir ailə üçün gündə bir saat internet hesablayırlar ki, bu kriteriyalar beynəlxalq standartlara uyğun hazırlanmadığı üçün bu məbləğ də az olur. Elə bu səbəblə də xüsusilə yoxsul əhalinin ciddi bir hissəsi sosial müdafiə mexanizmlərindən kənarda qalır”, – iqtisadçı deyir.
Beynəlxalq Əmək Təşkilatının (BƏT) tövsiyəsinə əsasən dünyanın bir çox ölkələrində minimum istehlak səbətinə təkcə qida və qeyri-qida yox, həmçinin təhsil, səhiyyə, sosial həyatla bağlı xərclər də daxildir.
Ötən il Azərbaycanda minimum əmək haqqının artmasından əvvəl yaşayış minimumu da artırılmışdı. 2023-cü ildə bu rəqəm ölkə üzrə 246 manata çatdırılaraq və ilk dəfə olaraq ehtiyac meyarı ilə bərabərləşmişdi.
Fərid Mehralızadə deyir ki, dünyada baş verən böyük miqyaslı toqquşmalar, siyasi hadisələr son illər iqtisadçıların proqnoz verməsini çətinləşdirib.
“Bizdə büdcə gəlirlərinin az qala yarısı enerji gəlirləridir. Bizdə insanlar arasında belə bir fikir formalaşıb ki, neft gəlirləri xalqa çatmır, amma büdcədən maaş, pensiya alanların aldıqları hər iki ödəmədən biri neftin-qazın pulundan gəlir. O baxımdan bu günün perspektivindən baxanda görünür ki, neft qiymətləri hökumətin gələn ilki büdcə öhdəlikləri ilə bağlı ciddi risk ortaya çıxartmayacaq, amma əvvəl-axır biz bu problemi yaşaya bilərik ki, necə ki, 2015-də yaşadıq”, – təhlilçi keçmiş təcrübəni xatırladır.
Büdcə gəlirlərində 5 mənbədən azalmanın səbəbi nədir?
Azərbaycan pul neft enerji gəlirləri qaz qiymətləri siyasət İsrail Ukrayna müharibələrŞƏKLİN MƏNBƏYİ,GETTY IMAGES
Büdcə gəlirlərinin “enerji sektorundan dəhşət çox asılılığını” vurğulayan təhlilçi Mehralızadə deyir ki, qaz qiymətləri artdığına görə, “bu günün perspektivindən baxdıqda ən azından yaxın aylar üçün problem gözlənilmir”.
“Son illərin dəyişən trendi bundan ibarətdir ki, ixracda həmişəki kimi 90 faiz enerji sektorudur, amma əvvəl gəlirlərin təxminən 70 faizi neft gəlirləri, 30 faizi qaz gəlirləri olub, son iki ildir ki, hər ikisindən əldə etdiyimiz gəlirlər təxminən bərabərləşib. Qaz qiymətləri çox artıb, neft hasilatı isə xeyli aşağı düşüb. O baxımdan təbii qaza olan tələbatın artması fonunda qiymətlərin artması Azərbaycanın xarici valyuta əldə etməsi ilə bağlı məsələni də bir qədər rahatlaşdırıb”, – təhlilçi əlavə edir.
Fərid Mehralızadə hesab edir ki, gələn ilin dövlət büdcəsinin gəliri azalacaq mənbələrindən biri neft ola bilər.
Lakin o eyni zamanda vurğulayır ki, azalma yalnız neft qiymətləri 60 dollar olarsa, mümkündür:
“Bu sadəcə bir proqnozdur, reallıqda azalmayacaq, sadəcə hökumət büdcəni ehtiyatlı rəqəmlərlə hesablayır”.
O, hazırda müzakirə olunan 2024-cü ilin büdcəsinin ilin ortasında təkrar dəyişilə biləcəyini istisna etmir.
“Hər ilin sonu gələn il üçün hazırlanan büdcə müzakirə olunanda hökumət buna bir qədər ehtiyatlı yanaşır. Belə ki, son illər hər ilin ortasında büdcəni dəyişirlər. İlkin olaraq hazırlanan büdcə bir qədər ehtiyatlı büdcə olur ki, neft gəlirləri yüksək olmasa, gəlir bəlli olacaq və hökumət özünün gəlirini-xərcini ona uyğunlaşdırır. Ancaq əksər hallarda biz görürük ki, neft qiymətləri hökumətin proqnozundan çox olur və onlar gözlədiklərindən daha çox gəlir əldə edirlər. Buna görə də sonradan büdcəni dəyişirlər”.
Gələn ilin dövlət büdcəsindəki azalmaları təhlil edən cənab Mehralızadə deyir ki, bu, həm də ötən ilin iyununda – ilin ortasında dəyişmiş – artmış büdcə rəqəmlərinə görədir.
“İndi bu büdcəni biz onunla müqayisə edirik. Bu baxımdan azalmalar normaldır. Çünki hökumət ehtiyatlı büdcə hazırlamağa çalışır ki, eneji qiymətləri yüksək olmasa problemlərlə qarşılaşmasınlar. Düşünürəm ki, azalma gözlənilənlərin bir çoxunda azalma olmayacaq, çünki gələn ilin büdcəsində neft 60 dollardan götürülüb, amma hazırda 90 dollardan yuxarıdır, gələn ildən bu qiymətlər qalsa azalma olmayacaq, çünki azalma neft qiymətləri 60 dollar olarsa baş verə biləcək hadisələrdir, ona görə də orada elə bir qorxulu ssenari yoxdur”.
Azərbaycanda gələn il “neft qiymətlərinin əsasən 80-95 dollar intervalında dəyişəcəyi gözlənilir”, – yerli media gələn ilin büdcəsi ilə bağlı Hesablama Palatasının hələlik ictimailəşməmiş rəyindən çıxarış edib. (BBC.com)