- Könül Xəlilova
- BBC News Azərbaycanca
COP29-un başa çatmasına iki gün qalmış, hazır olan razılaşma mətninin ilkin variantı barədə sərt ifadələr söylənilir.
Avropa İttifaqı, Böyük Britaniya, Yeni Zelandiya və İrlandiya razılaşma mətnini “qəbuledilməz” adlandırıblar.
Bu gün çıxışçıların böyük əksəriyyəti mətni tənqid edib, həm maliyyə hədəfinin mənbəyinin göstərilmədiyini, həm də təsirlərin yumşaldılması – neft və qazdan yaşıl enerjiyə keçid barədə tələblərin qoyulmadığını söyləyiblər.
Mətndə əsas məsələ – zəngin ölkələrin nə qədər maliyyə vəsaiti ayıracağı öz əksini tapmayıb.
Azərbaycanın COP29 prezidenti Muxtar Babayev hələ ki, hazırladığı mətnlə bağlı tənqidlərə cavab verməyib.
Noyabrın 11-də start verilmiş, BMT-nin İqlim sammiti COP29-un məqsədi maliyyə razılığı əldə etməkdir.
Bu gün yayılan, hələ ki, razılaşmanın ilk variantıdır, son variant bu həftənin sonuna qədər açıqlanmaya bilər.
Narazılıq nədəndir?
ŞƏKLİN MƏNBƏYİ,GETTY IMAGES
Tədbirin prezidenti Azərbaycandır, maliyyə razılığı əldə etmək öhdəliyi də onun üzərinə düşür. Ancaq Azərbaycanın masa üzərinə qoyduğu razılaşma mətni qaneedici deyil, yüksək rütbəli rəsmilər deyir.
COP29-da bu gün təqdim olunan razılaşmanın ilkin layihəsi iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə üçün 1 trilyon dollar pul əldə etmək barədədir.
Ancaq razılaşmada bu pulun haradan gələcəyi aydın göstərilmir və narahatlıq yaradan məqamlardan biri də budur.
İştirakçıları mətnlə bağlı narahat edən, həmçinin mətndə təsirlərin yumşaldılması – mitiqasiya barədə tələblərin olmamasıdır.
“Maliyyə barədə mətn balanslı deyil və hərəkətə keçmək barədə məcburiyyət və tələb ehtiva etmir”, – İrlandiyanın ətraf mühit naziri Eamon Ryan deyib.
Bundan öncə, bu həftə, BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə İcraçı Katibi Simon Stiell deyib ki, Bakıda danışıqçılar 24 saat işləyən yeni maliyyə hədəfi barədə razılıq əldə etməyə çalışırlar.
“Gediləcək yol uzundur, amma COP-da yolu yarıladığımız bir zamanda hər kəs [razılaşma əldə olunmazsa, yaranacaq] risklərin də fərqindədir”.
Avropa İttifaqının İqlim məsələləri üzrə komissarı Wopke Hoekstra masa üzərində olan razılaşma mətnini “qəbuledilməz” və “lazım olan ambisiyadan uzaq” adlandırıb.
Wopke Hoekstra həmçinin bildirib ki, bu mətnlə bu tədbirdə konsensus əldə etmək mümkün olmayacaq.
Britaniya nümayəndələri isə bildirib ki, Bakıda keçirilən iqlim danışıqlarının iflasa uğramasını istəmirlər və növbəti iki gün ərzində danışıqlar davam etdirilməli və fikir ayrılıqları müzakirə olunmalıdır.
Bu gün çıxış edən BMT Baş katibi Antonio Guterres deyib ki, ölkələrin razılaşma üçün həvəsli olduğunu hiss edir, ancaq fikir “fərqlilikləri qalmaqdadır”. O bildirib ki, COP29 prezidentliyinə dəstəyini göstərməkdədir.
Razılaşma kimin fikrini əks etdirir?
COP29-un danışıqları əsasən inkişaf etmiş ölkələrdən maliyyə vəsaitinin əldə edilməsi və qazıntı yanacağının azaldılması üzərində qurulub.
Bəzi inkişaf etməkdə olan və neftlə zəngin ölkələr neft və qaz yanacağının azaldılması ilə bağlı sərt qərarlar qəbul edilməsinə qarşıdır, çünki bu, onların iqtisadiyyatına zərər verə bilər.
BBC-nin İqlim müxbirlərinə danışan diplomatlar COP29-un ev sahibi Azərbaycandan narazı olduğunu deyiblər. Onlar hesab edir ki, razılaşma layihəsi Ərəb ölkələrinin fikirlərini, eyni zamanda Səudiyyə Ərəbistanı, Çin, Hindistan və Boliviyanın fikirlərini əks etdirir.
Səudiyyə Ərəbistanı təklif edib ki, neft və qazın azaldılması barədə razılaşma ölkələr qarşısında xüsusi təlimat yox, təklif olaraq qoyulmalıdır.
İqlim dəyişikliyindən ən çox əziyyət çəkən kiçik ada dövlətlərini təmsil edən Samoa naziri Sedrik Şuster deyib ki, keçən il Dubayda əldə olunmuş irəliləyişi sarsıtmaq olmaz.
COP28 danışıqları keçən il Dubayda keçirilib və qazıntı yanacaqlarından istifadəni azaltmaq barədə razılıq əldə olunub.
Twitter məzmununa icazə varmı?
Bu məqalədə Twitter məzmunu mövcuddur. Nə isə yüklənməmişdən əvvəl icazənizi istəyirik, çünki onlar kukilərdən və digər texnologiyalardan istifadə edə bilərlər. Qəbul etməzdən əvvəl Twitter kuki siyasəti və gizlilik siyasəti barədə oxumaq istəyə bilərsiniz. Bu məzmunu görmək üçün “qəbul edin və davam edin”.
COP29-un ikinci həftəsində nələr olur?
Böyük Britaniya və Braziliyadan da bu razılığın əldə olunması üçün Azərbaycana kömək etməkləri istənilir. Braziliya gələn il COP30-a ev sahibliyi edəcək və bu il maliyyənin əldə olunmasında maraqlıdır. Britaniya isə bu ilki tədbirdə Baş nazir Keir Starmer səviyyəsində təmsil olunan dünyanın ən inkişaf etmiş ölkələrindəndir.
COP29-un ilk həftəsində maliyyə əldə olunacağına dair ümidsizliklər hiss olunurdu. Bunun əsas səbəbi Donald Trump-ın gələn il hakimiyyətə gəlməsindən sonra, ölkəsini Paris Razılaşmasından çıxaracağına dair narahatlıqlar idi. Hətta Trump-ın müttəfiqi olan Argentina prezidenti, ölkəsini COP29 danışıqlarından geri çəkdi.
2015-ci ildə imzalanmış Paris müqaviləsi dünyanın isinməsilə mübarizəni tələb edir.
Keçən həftə əsas ölkələrin liderləri tədbirə gəlmədiyindən burada gözləntilər çox yüksək deyildi. Ancaq həftənin sonlarına yaxın koridorlarda və tədbirlərdə maliyyə razılaşması ilə bağlı bir qədər ümidli ab-hava hiss olunmağa başladı.
Tədbirin ikinci həftəsinin başlanğıcında keçirdiyi mətbuat konfransında COP29-un prezidenti Muxtar Babayev nikbin görünürdü və nikbin və müsbət sözlərini bir neçə dəfə işlətdi:
“Komandamız Bakıda COP29 tədbirində razılığın əldə edilməsi üçün tərəfdaşları bir araya yığmağa fokuslanıb. Biz nəticənin əldə oluna biləcəyi ilə bağlı optimistik və müxtəlif istiqamətlərdə müsbət nəticələrin olacağını düşünürük. Ona görə də, bizim işimiz çox ağırdır, indi hər tərəfdaşla, hər ölkə ilə danışıqlar aparırıq. İndi bütün liderlərin öz liderliklərini göstərmə və bu həftənin sonunda müsbət sonluq əldə etmək üçün bütün səyləri birləşdirmək vaxtıdır”, – cənab Babayev deyib.
Burada fikirlər belədir ki, Trump Birləşmiş Ştatları Paris müqaviləsindən çəksə də, digər ölkələr, xüsusilə də inkişaf etmiş böyük ölkələr birlik olmalı və dünyanı havaya buraxdıqları qazlardan xilas etməli, yaşıl enerjiyə keçmək üçün digərlərinə də kömək etməlidirlər.
Belə fikirlərdən birini Avropa Komissiyasının iqlim üzrə komissarı Wopke Hoekstra səsləndirib:
“Mən çox ümid edirəm ki, biz bu konfransın bütövlüyünü və bütün xalqlara faydalı ola biləcək əməkdaşlığın genişləndirilməsi amilini saxlaya bilərik. Çünki bizim üzləşdiyimiz problem qlobal mahiyyət daşıyır. Ona görə də, hər kəsi, xüsusilə də gücü və təsir imkanı olan tərəfdaşları masa arxasında saxlamaq olduqca vacib məqamdır. Bu bizə qoyduğumuz hədəflərlə daha güclü şəkildə məşğul olmaq imkanı verir”.
COP29-da maliyyə razılaşmasının əldə olunması ona görə önəmlidir ki, karbon və digər atmosfer üçün zərərli qazların dünyanı isitməsinin qarşısını almaq mümkün olsun – bu vəsait kasıb ölkələr üçün vacibdir, pul ayrılarsa, onlar istixana qazlarını azaltmaq imkanı əldə edə biləcəklər.
Ancaq aşağı gəlirli Afrika ölkələrindən birinin – Zimbabvenin nümayəndəsi bizə danışarkən çox bədbin idi. O hesab edir ki, böyük və vacib ölkələrin liderləri COP29-da iştirak etmədiyi üçün, maliyyə hədəfi barədə razılaşmanın əldə olunacağı ona inandırıcı gəlmir.
COP29-da kasıb ölkələrə maliyyənin məbləği barədə razılıq əldə olunarsa, bu, Azərbaycan üçün önəmli bir həftə olacaq – ancaq təkcə Azərbaycan üçün deyil, həm də istiləşməkdə olan dünyanın xilasında mühüm bir addım ola bilər.
