BBC-nin “Mediazona”* və könüllülər qrupu ilə birgə açıq mənbələr əsasında apardığı araşdırma nəticəsində Ukrayna müharibəsində həlak olmuş 147 252 rus hərbçinin adı müəyyən edilib.
Son bir ay ərzində həlak olanların siyahısına 11 mindən çox yeni ad əlavə olunub.
Bu qədər kəskin artım ilk növbədə onunla bağlıdır ki, daha əvvəl itkin düşmüş kimi axtarılan bir neçə min nəfərin ölümünü təsdiqləmək mümkün olub.
Biz yalnız nekroloqları deyil, həm də itkin düşmüş hərbçilərlə bağlı axtarış elanlarını saxlayırıq.
Son ay ərzində bu elanları irsi işlər reyestrinin açıq məlumatları ilə tutuşdurduq.
Bu reyestr faktiki olaraq ölüm faktını təsdiq edir: burada yaxınlarının miras almaq üçün etdiyi müraciətlər əks olunur. Əgər hər hansı itkin hərbçinin soyadı həmin qeydlərdə görünürsə, bu, ya onun cəsədinin tapıldığını, ya da rəsmən həlak olmuş sayıldığını göstərir.
Cəbhəyə barmaqsız göndərilir
Döyüş bölgəsindən yayımlanan fotosunda İlnur Qataullin dağıntılar fonunda krossovkada və kamuflyaj geyimində dayanıb.
Əllərini qarnının üzərində çarpaz vəziyyətdə tutduğu üçün onun sol əlində iki barmağın tamamilə olmadığını və üçüncü barmağın da bütöv olmadığını dərhal görmək çətindir.
Barmaqlarının olmaması İlnurun digər şəkillərində də görünür.
Müasir müharibədə bir piyada döyüşçü iki əli ilə daim aktiv şəkildə işləməlidir: silahı tutmaq və sabitləşdirmək, daraqları sürətlə dəyişmək, tibbi ləvazimat və turniketlə işləmək. Sol əlində bir neçə barmağın olmaması qavrama gücünü, hərəkətlərin sürətini və etibarlılığını kəskin şəkildə azaldır.
Xüsusilə əlcəkdə, çirkli şəraitdə və stress altında bu çatışmazlıq daha da hiss olunur. Bütün bunlar barmaqları olmayan bir əsgəri hücumçu kimi olduqca səmərəsiz edir.
Lakin Rusiya hərbi komissarlıqları bir neçə barmağı olmayan insanlara “məhdud yararlı” kateqoriyası verirlər və hazırda onları məmnuniyyətlə müqaviləli xidmətə qəbul edirlər.
Əl funksiyası məhdud olan insanlar rabitəçi və ya qərargah işçisi kimi effektiv ola bilərlər.
Ancaq indi bir çox könüllüləri Ukrayna mövqelərinə hücuma göndərirlər – görünür ki, İlnurun taleyi də belə olub.
İlnurun barmaqlarını necə itirdiyi məlum deyil, lakin onun tərcümeyi-halını nümunəvi adlandırmaq çətindir.
Məhkəmə sənədlərinə görə, 2000-ci illərin əvvəllərində o, oğurluq və dəfələrlə insanlara qarşı hücumlarda ittiham olunub.
2017-ci ildə İlnur fərdi sahibkar kimi qeydiyyatdan keçib və ərzaq məhsulları və siqaret satışı üçün icazə alıb.
Lakin görünür ki, biznesi alınmayıb. Artıq 2020-ci ildə onun məhkəmə icraçıları qarşısında 142 min rubl borcu var idi.
Onun Rusiya ordusuna nə vaxt yazıldığı məlum deyil, amma bu ilin aprelində İlnur müharibədən məzuniyyətə çıxaraq doğma kəndi – Çuvaş Respublikasındakı Yanğıldınoya gəlib.
Kənd sakinləri pul toplayıb ona termal kamera (qaranlıqda və duman şəraitində insanların, texnikanın və fəaliyyət izlərinin istilik radiasiyasını aşkar edib göstərən cihaz) alıblar.
İyun ayında İlnur həlak olub. Dəfn mərasimində vida duasını iki ay əvvəl ona termal kameranı təqdim edən kənd imamı oxuyub.
Hazırda İlnur kimi müharibə başladıqdan sonra könüllü olaraq ordu ilə müqavilə bağlayan şəxslər bizim müəyyən etdiyimiz bütün həlak olanların 31 faizini təşkil edir.
Əsas meyillər
Bir araya toplanmış on minlərlə nekroloq müharibənin müxtəlif mərhələlərində itkilərin intensivliyinin necə dəyişdiyini qiymətləndirməyə imkan verir.
İlk il yarım ərzində itkilər qrafiki dalğavari idi: Baxmutun hücumu və Avdiyivkanın ələ keçirilməsi zamanı gündə 100–150 nəfərin həlak olduğu zirvədən sonra bu rəqəm yenidən gündə 50–60 nəfərə düşürdü.
2023-cü ilin oktyabrından etibarən orta gündəlik itkilər bir gündə 120 nəfərə qədər artdı və o vaxtdan bəri davamlı olaraq yüksək səviyyədə qalır. Qrafikin sağ tərəfində göstəricilərin azalması isə real itkilərin azaldığını göstərmir; bu, sadəcə, yeni nekroloqların yoxlanılması və işlənməsi üçün tələb olunan vaxtla bağlıdır.
Başqırdıstan və Tatarıstan müəyyən edilmiş həlak olanların ümumi sayına görə liderlik edir. Bunu qismən yerli könüllülərin və təşəbbüskar qrupların belə məlumatları toplamaq üçün yüksək fəallığı ilə izah etmək olar.
Bütün həlak olanların 55%-i könüllülər, səfərbər edilənlər və cəzaçəkmə müəssisələrindən müharibəyə göndərilən məhkumlardır, yəni müharibə başlananda ordu ilə əlaqəsi olmayan insanlar.
Həlak olanların kateqoriyalar üzrə bölgüsü artıq bir ildir dəyişməz qalır.
Məlum olan bütün ölənlərin böyük hissəsi könüllülərdir.
Bu kateqoriyaya biz müharibə başlandıqdan sonra ordu ilə müqavilə imzalayanları daxil edirik. Onların əksəriyyəti 2022-ci ilə qədər mülki sahələrdə işləyib.
Nekroloqlar və yaxınların söylədikləri göstərir ki, 2022-ci ildən sonra müqavilə imzalayanların çoxu bunu öz təşəbbüsü ilə edib.
Bununla yanaşı, xüsusən də müddətli hərbi qulluqçulara təzyiq göstərilməsi barədə məlumatlar da var.
Hüquq müdafiəçiləri Çeçenistan sakinlərinin bəzən hədələnməsi və ya digər məcburetmə səbəbilə müharibədə iştirak etməyə razılaşdıqları halları ayrıca təsvir ediblər.
Bütün həlak olanların 13%-i -cəzacəkmə müəssisələrindən və istintaq təcridxanalarından cəbhəyə göndərilmiş məhkumlardır.
Bütün həlak olanların 11%-i – səfərbər edilmiş şəxslərdir.
Rusiya cəbhədə yüksək ixtisaslı kadrları, o cümlədən zabitləri itirməyə davam edir.
Müharibənin başlanğıcından bəri ümumilikdə 6059 zabitin həlak olduğu bilinir.
Onların arasında 437 polkovnik-leytenant, 152 polkovnik və 12 general var (o cümlədən 8,5 il cəza alan DİN-in general-mayoru Andrey Golovatski).
Rus ordusunun struktur xüsusiyyətləri belə itkiləri xüsusilə ağrılı edir: zabitlərin – həm yüksək, həm də aşağı rütbəli komandirlərin – həlak olması bölmələrin dezorqanizasiyasına gətirib çıxarır.
Sovet–Rusiya sistemində məhz zabitlər qoşun növləri arasında qarşılıqlı əlaqəni koordinasiya edir və məsələn, hücum edənlərin öz artilleriyalarının atəşinə düşməməsinə görə məsuliyyət daşıyırlar.
Məhz zabitlər şəxsi heyətin yerləşdirilməsinə və cəbhə xətti yaxınlığında istehkamların tikintisinə cavabdehdirlər.
Qərb hərbi analitiklərinin qiymətləndirməsinə görə, rus zabitləri ümumilikdə səhvlərdən tez öyrənirlər, lakin yüksək kadr dövriyyəsi və komandirlərin həlak olması nəticəsində bölgələrdə daim əvəzləyicilər, sonra isə “əvəzedicilərin əvəzediciləri” peyda olur.
Nəticədə ehtiyatdan çağırılanlar da daxil olmaqla, təcrübəsiz zabitlər daha əvvəl müşahidə olunmuş səhvləri təkrar edirlər.
İtkilərin real rəqəmləri necədir?
Rusiyanın real itkiləri bizim açıq mənbələrdən müəyyən edə bildiyimiz göstəricilərdən daha yüksəkdir.
Hərbi mütəxəssislər hesab edirlər ki, rusiyalı hərbçilərin məzarlıqları, hərbi memorialları və nekroloqları üzərində apardığımız təhlil real həlak olanların sayının təxminən 45–65%-ni əhatə edə bilər.
Bunun səbəbi odur ki, son aylarda həlak olan hərbçilərin əhəmiyyətli hissəsinin cəsədləri hələ də döyüş meydanında qala bilər: onların çıxarılması canlılar üçün risklidir, ilk növbədə dron zərbələri səbəbindən.
Yuxarıdakı qiymətləndirməni nəzərə alaraq, Rusiyanın real həlak olanlar sayı 226 541–327 226 nəfər arasında ola bilər.
Bu rəqəm Ukraynaya qarşı döyüşən, özlərini “DNR” və “LNR” adlandıran qurumların tərkibində vuruşanları da nəzərə aldıqda əhəmiyyətli dərəcədə artır.
2022-ci ilin dekabrından etibarən DNR öz itkiləri haqqında məlumat dərc etmir, LNR isə ümumiyyətlə açıqlamırdı.
Nekroloqların və uzun müddət əlaqəyə çıxmayan L/DNR döyüşçüləri haqqında “itkin” elanlarının təhlili göstərir ki, sentyabrın sonuna qədər 21 000–23 500 nəfər həlak olmuş ola bilər.
Beləliklə, toplanmış məlumatlara əsasən, ümumi Rusiya qüvvələrinin itkiləri 247 541–350 726 hərbçi arasında ola bilər.
Biz həlak olmuş hərbçilər barədə məlumat toplamağa davam edirik. Bu mövzuda məlumat paylaşmaq istəyirsinizsə, xahiş edirik, [email protected] ünvanına məktub göndərin.
Biz necə hesablayırıq
Rusiyada hər gün həlak olmuşların adları və dəfn mərasimlərindən şəkillər dərc olunur.
Əksər hallarda adları region rəhbərləri, rayon administrasiyalarının nümayəndələri, yerli KİV-lər və həlak olanların təhsil aldıqları müəssisələr, həmçinin qohumları bildirirlər.
BBC, “Mediazona” və könüllülər komandası bu məlumatları araşdırır və Ukraynaya Rusiya müdaxiləsinin başlanğıcından bəri apardığımız siyahıya daxil edir.*
Ölümün təsdiqi kimi biz rəsmi Rusiya mənbələrində və ya KİV-lərdə dərc olunmuş məlumatları, qohumların paylaşımlarını və ya başqa mənbələrdə dəfn fotoları ilə müşayiət edilən paylaşımları qəbul edirik.
Əsas hesablamaya Donbasın özünü elan etmiş “respublikaları”ndakı itkilər daxil deyil. Lakin, əgər Rusiya vətəndaşı könüllü olaraq müharibəyə gedib “respublikaların” ordularına qoşulubsa, biz onları da siyahıya daxil edirik.
Qoşun növünü isə ya həlak olmuş şəxsin harada xidmət etdiyi barədə məlumatlara, ya da geyimindəki fərqləndirici nişanlara əsasən müəyyənləşdiririk.
Səfərbər edilənlər, könüllülər və məhkumlar ayrıca qoşun növü hesab edilmir, lakin onların itkilərini ayrıca kateqoriya kimi ayırırıq ki, onları müntəzəm ordunun peşəkar (müqaviləli) hissələrinin itkiləri ilə müqayisə etmək mümkün olsun.
* “Mediazona” nəşri Rusiya hakimiyyəti tərəfindən “xarici agent” elan edilib. (bbc.com)