İyulun 15-də Brüsseldə Ermənistan və Azərbaycan liderləri arasında sülh danışıqlarının başlamasına az qalmış Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin yaydığı açıqlama Moskvanın Cənubi Qafqazdakı nizamlanma prosesindəki roluna təhlükə ilə bağlı həyəcan siqnalı sayıla bilər.
Rusiya XİN-i tərəfləri “dərhal” Kremlin vasitəçiliyi ilə əldə edilmiş əvvəlki razılaşmalar əsasında sülh müqaviləsi layihəsinin hazırlanmasına çağırıb və müqavilənin Moskvada Rusiya, Azərbaycan və Ermənistan liderləri tərəfindən imzalanmalı olduğunu bildirib.
Azərbaycan 2020-ci ildəki müharibədən sonra Qarabağda 1960 nəfərlik sülhməramlı kontingent yerləşdirən Moskvanı atəşkəs razılaşması ilə bağlı götürdüyü öhdəlikləri yerinə yetirməməkdə təqsirləndirərək Rusiyanın bəyanatını kəskin tənqid edib.
Azərbaycandakı şərhçilərə görə, Rusiyanın açıqlaması Ukraynaya hərbi müdaxilə nəticəsində əmələ gələn böhrandan xəbər verir.
Onlar hesab edirlər ki, Moskvanın əsas narahatlığı 2025-ci ildə ölkədə qalma müddəti sona çatacaq sülhməramlı qüvvələrin Qarabağda hərbi mövcudluğunu saxlamaqla bağlıdır.
Mayın 25-də Moskvanın vasitəçiliyi ilə Bakı ilə Yerevan arasında keçirilən sonuncu danışıqlar heç bir nəticə vermədən başa çatıb.
Bundan fərqli olaraq, ABŞ və Aİ-nin vasitəçiliyi ilə mayın əvvəlində başlayan danışıqlar marafonunda davamlı irəliləyiş qeydə alınıb.
Ekspertlərin fikrincə, Qərb Bakı ilə Yerevan arasında vasitəçilik rolunu öz üzərinə götürməklə Rusiyanı Cənubi Qafqazdan sıxışdırıb çıxarmaq niyyətindədir.
Belə görünür ki, Rusiya Azərbaycan-Ermənistan nizamlanmasının hər bir tərkib elementində təsir vasitələrini əldən verməkdədir.
Niyə həm Azərbaycan, həm də Ermənistan Rusiya sülhməramlılarından narazıdır?
Həm Azərbaycan, həm də Ermənistan dəfələrlə Rusiya sülhməramlı qüvvələrinin Qarabağdakı fəaliyyətindən narazılıqlarını bildiriblər.
Azərbaycan Ermənistandan Qarabağa silah və qoşunların çatdırılması üçün sülhməramlıların nəzarətində olan Laçin dəhlizindən istifadə olunduğunu bildirir.
Bakı, həmçinin iddia edir ki, Rusiya tərəfi 2020-ci il atəşkəs razılaşması çərçivəsində separatçı regiondan Ermənistan hərbi qüvvələrini çıxarmaq barədə öz öhdəliklərini yerinə yetirməyib.
Rusiyanın etirazına rəğmən, Azərbaycan yuxarıda göstərilən “qanunsuz fəaliyyətin” qarşısını almaq üçün aprel ayında Laçın yolunda nəzarət-buraxılış məntəqəsini quraşdırıb.
İyul ayında Laçın dəhlizinin açılması ilə bağlı Moskvanın təkrar çağırışlarına cavab verən Azərbaycanın xarici işlər naziri deyib ki, onun ölkəsinin məsələyə öz milli maraqlarına əsaslanan “konkret baxışı” var.
“Beynəlxalq hüququn norma və prinsiplərini gözləməklə məsələləri həll etmək üçün Azərbaycan dövlətinin özünün konkret baxışı var”, – İyulun 9-da Bakıda jurnalistlərlə görüşü vaxtı Ceyhun Bayramov deyib.
Öz növbəsində, Yerevan Moskvanı atəşkəs razılaşmasında göstərildiyi kimi, Qarabağla nəqliyyat əlaqəsini açıq saxlaya bilməməsinə görə tənqid edir.
Ermənistan separatçı bölgəyə Rusiya sülhməramlı qüvvələrini əvəzləyə biləcək beynəlxalq faktaraşdırıcı missiyanın göndərilməsinə səsləyib.
İyulun 12-də Türkiyə Prezidenti Recep Tayyip Erdoğan deyib ki, o, Rusiyanın 2020-ci il atəşkəs razılaşmasına əməl edəcəyinə və 2025-ci ildə öz qoşunlarını Qarabağdan çıxaracağına inanır.
Bu bəyanat Azərbaycanın iqtidaryönlü mediasında əksini tapan Rusiya sülhməramlılarının qalma müddətinin uzadılmaması ilə bağlı şərhləri təkrarlayır.
Sərhədin delimitasiyası və nəqliyyat əlaqələri sahəsində hansı irəliləyiş əldə olunub?
Mayın 25-də Moskvada Vladimir Putinin vasitəçiliyi ilə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan arasındakı danışıqların diqqət mərkəzində nəqliyyat kommunikasiyalarının açılması məsələsi olub.
Lakin tərəflər nəqliyyat əlaqələrinə kimin nəzarət edəcəyi ilə bağlı razılığa gələ bilmədiyi üçün görüş heç bir nəticə vermədən başa çatıb.
Moskvanın vasitəçiliyi ilə imzalanan 2020-ci il atəşkəs razılaşmasına əsasən, Ermənistan və Azərbaycan arasında nəqliyyat əlaqələrinə nəzarət məsuliyyəti Rusiya Federal Təhlükəsizlik Xidmətinin Sərhəd Mühafizə Xidmətinə həvalə olunur.
Hərçənd ki, Qərb vasitəçiləri ilə danışıqlarda Bakı ilə Yerevan hər iki tərəfin suverenlik və yurisdiksiya prinsipinə hörmət edəcək razılaşmaların şərtlərini müzakirə edirlər.
Mayın 14-də Brüsseldə keçirilən danışıqlardan sonra Avropa İttifaqı Şurasının Prezidenti Charles Michel bildirib ki, tərəflər nəqliyyat əlaqələrinin istismarı şərtləri ilə bağlı Ümumdünya Gömrük Təşkilatının dəstəyindən istifadə etmək barədə razılığa gəliblər.
İyulun 15-də Charles Michel bildirib ki, tərəflər son iki ay ərzində regionda nəqliyyat və iqtisadi əlaqələrin açılmasına yönələn müzakirələr vaxtı “aydın irəliləyiş” əldə ediblər. Aİ dəmir yolu əlaqəsinin inşasına maliyyə köməyi etməyə hazırdır, Charles Michel əlavə edib.
İyulun 12-də Azərbaycan və Ermənistan ümumi sərhəddə öz sərhədlərinin delimitasiyası üzrə dövlət komissiyalarının dördüncü iclasını keçiriblər.
Halbuki, bundan əvvəl onlar Moskvada öz “məsləhətçi dəstəyini” təklif edən Rusiya Baş naziri müavininin iştirakı ilə görüşürdülər.
Moskvanın Bakı-Qarabağ dialoqu ilə bağlı narahatlığı nədir?
Martın 1-də Rusiya sülhməramlılarının komandanlığının iştirakı ilə Stepanakert/Xankəndi və Bakı nümayəndələrinin ilk rəsmi görüşü baş tutub.
Bundan sonra, Azərbaycan bir neçə dəfə Stepanakert/Xankəndi nümayəndələrini regionun “reinteqrasiyası” və infrastruktur layihələrini müzakirə etmək üçün vasitəçi olmadan Bakıda görüşməyə dəvət etsə də, Qarabağ erməni icması bunu rədd edib.
İyun ayında Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi Washington-un Bakı ilə Qarabağdakı separatçı hakimiyyəti arasında dialoqa vasitəçilik etmək cəhdindən narahatlığını bildirib.
Nazirlik ABŞ-ın Qarabağ ermənilərinin nümayəndələrinin üçüncü ölkədə Azərbaycan rəsmiləri ilə görüşməyə “məcbur edildiyini” və bundan imtina ediləcəyi təqdirdə, “Azərbaycanın antiterror əməliyyatı ilə hədələndikləri” barədə təsdiqlənməmiş xəbərlərə istinad edib.
Aİ-nin Cənubi Qafqaz üzrə xüsusi nümayəndəsi Toivo Klaar iyulun 18-də bildirib ki, Aİ “Bakı və Stepanakert arasında dialoqa çox güclü dəstək verir” və onun sözlərinə görə, bu dialoq erməni sakinlərinin hüquq və təhlükəsizliyini təmin edəcək həlli tapmaq üçün irəliyə doğru aparan yeganə yoldur.
Bundan əvvəl, Aİ-nin nümayəndəsi Charles Michel Qarabağa humanitar yüklərin Rusiya sülhməramlılarının nəzarətində olan Laçın yolu ilə deyil, Ağdam-Xankəndi (Stepanakert) yolu ilə çatdırılması barədə Bakının təklifini dəstəkləyib.
2020-ci ildə Moskvanın vasitəçiliyi ilə imzalanan üçtərəfli atəşkəs razılaşmasından sonra Ağdamda Rusiya-Türkiyə Birgə Monitorinq Mərkəzi yerləşir.
Rusiyanın regionda mövcudluğunun ssenariləri hansılardır?
May ayında Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyanın Qarabağı Azərbaycanın tərkib hissəsi kimi tanımağa hazır olması barədə açıqlaması Moskvanın uzun müddətdir davam edən münaqişənin həlli üzrə planlarını pozur.
Moskva Ermənistanla Azərbaycan arasındakı bütün problemləri həll etməyi, lakin Qarabağın statusu məsələsini təxirə salmağı təklif edib.
Ermənistanlı ekspert Ara Poğosyan deyir ki, Yerevanın Qarabağı Azərbaycanın bir hissəsi kimi tanıması Rusiya üçün 2025-ci ildən sonra regiondakı mövcudluğunu əsaslandırmağı çətinləşdirib.
“Rusiyanın regionda təsiri əhəmiyyətli dərəcədə azalacaq və bu, hətta Rusiya qoşunlarının Ermənistanın özündən [Gümrüdəki hərbi bazadan] çıxarılmasına gətirib çıxara bilər”, – o deyib.
Azərbaycanlı təhlilçi Natiq Cəfərli hesab edir ki, Bakı “gec-tez” Qarabağa görə Moskva ilə münaqişəyə hazırlaşmalıdır.
O xəbərdarlıq edir ki, Moskva öz təsir vasitələrini saxlamaq üçün regionun müstəqilliyini tanıya və hətta Azərbaycanda Donbas ssenarisini təkrarlamağa cəhd edə bilər. (BBC.com)