Oxford Universiteti tərəfindən aparılmış yeni bir araşdırmaya görə, koronavirusun səbəb olduğu Covid-19 xəstəliyinə yoluxanlarda xəstəlikdən 2 il sonra şüurun bulanması, demensiya və epilepsiyaya digər tənəffüs xəstəlikləri keçirənlərə nisbətən daha çox rast gəlinir.
Araşdırma çərçivəsində əsasən, ABŞ-da koronavirusa yoluxduqdan iki il sonra 1 milyon 250 min insanda 14 fərqli xəstəliyin aşkarlanma riskləri incələnib.
Daha sonra bu nəticələr iki il öncə fərqli bir tənəffüs yolu infeksiyası keçirən 1,25 milyon şəxsin nəticələri ilə müqayisə edilib.
Covid keçirmiş qrupda aşağıdakı halların görülmə sıxlığı daha çox olub:
– 65 yaşdan yuxarı şəxslərdə demensiya, iflic və şüurun bulanması
– 18-64 yaş arası şəxslərdə şüurun bulanması
– Ümumi aşkarlanma riski az olsa da, uşaqlarda epilepsiya və psixotik problemlər.
Məsələn, başqa bir tənəffüs yolu infeksiyası keçirmiş uşaqlarda 2 ildən sonra epilepsiya inkişaf riski 10 mində 130 idisə, Covid-19-dan sonra bu ehtimal 10 mində 260-a yüksəldi.
Uşaqlarda psixotik problemlərin yaranması riskləri də koronavirusdan sonra 10 mində 18-ə yüksəldi, lakin nadir görünən risk olaraq qaldı.
Bəzi narahatlıqların isə Covid-dən iki il sonra görülmə sıxlığı azaldı. Bunlar arasında uşaqlarda təşviş və depressiya, yetkinlərdə isə psixotik problemlər yer alır.
“Uzun Covid” olaraq müəyyən edilməyib
Araşdırma yetkinlik yaşına çatmış şəxslərdə artan depressiya və təşviş riskinin iki aydan az müddətdə normal hala qayıtdığını da müəyyən edib.
Oxford Universitetinin Psixiatriya Departamentinin tədqiqat qrupundan professor Paul Harrison koronavirusa yoluxduqdan 2 il sonra belə demensiya və tutmaların daha tez-tez müşahidə olunmasını “narahat edici” adlandırıb.
Lakin təşviş və depressiyanın Covid-dən sonra uşaqlarda görülməməsini, yetkinlərdə isə “qısa müddətli” olmasını “yaxşı xəbər” kimi şərh edib.
Tədqiqatçılar bu rəqəmlərin “diqqətdən kənarda qoymaq” çətin olsa da, fəlakət xəbərdarlığı olmadığını söyləyirlər. Lakin bəzi halların tibbi müdaxiləyə ehtiyac duya biləcəyini və bunun səhiyyə xidmətləri üzərindəki təzyiqi artıra biləcəyini də əlavə edirlər.
“Lancet Psychiatry” jurnalında dərc edilən araşdırma üçün tədqiqatçılar iki il ərzində sağ qalanları tək-tək izləməkdənsə, infeksiyadan iki il sonra yeni bir xəstəlik diaqnoz qoyulan insanların sayına baxıblar.
Eyni zamanda, nəticədən sonra hər bir situasiyanın nə qədər şiddətli olduğuna və ya nə qədər davam etdiyinə baxılmayıb. Bunlar Covid, ya da digər infeksiyalarla müqayisə edilməyib.
Tədqiqatçılar şüurun bulanması olaraq bilinən yaddaş və diqqət problemlərinin tipik bir simptom olduğu “uzun Covid” ifadəsini işlətməyi seçməyiblər.
Son tədqiqatlar keçən qış yayılmağa başlayan koronavirusun Omicron variantının əvvəlki versiyalara nisbətdə uzun müddətli Covid simptomlarına səbəb olma ehtimalının daha az olduğunu müəyyən edib.
Oxford Universitetinin araşdırmasında isə ümumi olaraq Delta variantından daha yüngül keçməsinə rəğmən, Omicronun oxşar beyin və ağıl sağlığı risklərinə səbəb olduğu müəyyən edilib.
“Bu, koronavirusdan çox, yaşadığımız distopiya ilə əlaqəli ola bilər”
Tədqiqatların məhdud görünən tərəfləri də var. Birincisi, koronavirusun beyin və psixi sağlamlıq pozğunluqlarına necə səbəb ola biləcəyi hələ məlum deyil, baxmayaraq ki, bəzi ekspertlər bunun qanda mikro laxtaların inkişafı ilə izah edilə biləcəyini söyləyirlər. Tədqiqat bu sualın cavabını incələmir.
Tədqiqat qrupunda iştirak etməyən London Universitet Kollecinin doktoru Jonathan Rogers və professor Glyn Lewis qeyd edirlər ki, tədqiqat “xüsusi olaraq araşdırılmalı olan bəzi klinik təsirləri” vurğulayır, lakin tapıntıların təsdiqlənməsi üçün daha çox tədqiqata ehtiyac var.
Cambridge Universitetinin professoru David Menon koronavirus səbəbilə xəstəxanada qalmağın təsirinin “20 il qocalmağa (50 – 70 arası) bərabər” olduğunu deyir.
Liverpool Tropik Tibb Məktəbinin fəxri professoru Paul Garner Covid-19 pandemiyasının insanların həyatlarını çox fərqli cəhətlərdən dəyişdirdiyini deyir.
Professor Garner demensiya və psixozdakı artımların “virusun birbaşa təsiri olmaqdan daha çox, yaşadığımız sosial qarışıqlıq və distopiya ilə əlaqəli olma ehtimalının daha yüksək olduğunu” deyir. (BBC.com)