PKK və ya Kürd Fəhlə Partiyası silahı yerə qoymaq qərarını elan edib. Qrupun Türkiyə ilə 40 ildir davam edən münaqişəsində 40 mindən çox insanın öldüyü deyilir.
Bu addım 1999-cu ildən həbsdə olan, PKK lideri Abdulla Öcalanın qruplaşmanın ləğvi tələbindən üç ay sonra atılıb.
Türkiyə hələlik heç bir açıqlama verməyib, lakin PKK-nın özünü ləğv etməsi Prezident Recep Tayyip Erdoğan üçün böyük bir qələbə olacaq.
Bu, həm də regionda, xüsusilə qonşu Suriyada əhəmiyyətli təsirlərə gətirib çıxaracaq.
Solçu köklərə malik olan qrup 1970-ci illərin sonunda yaranıb. 1984-cü ildə Türkiyə daxilində müstəqil Kürd dövlətinin yaradılmasına çağırış edərək hökumətə qarşı silahlı mübarizəyə başlayıb.
Kürdlər kimdir və niyə onların öz milli dövlətləri yoxdur?
ŞƏKLİN MƏNBƏYİ,GETTY IMAGES
Kürdlər Mesopotamiyanın dağ və düzənliklərində yaşamış yerli xalqlarından biridir. Onlar sonradan Türkiyənin cənub-şərqinə, Suriyanın şimal-şərqinə, İraqın şimalına, İranın şimal-qərbinə və Ermənistanın cənub-qərbinə yayılıblar.
Bu ərazilərdə 25-35 milyon arasında kürdün yaşadığı təxmin edilir. Onlar Yaxın Şərqdə ərəb, fars və türklərdən sonra dördüncü ən böyük etnik qrupu təşkil edirlər, ancaq öz milli dövlətləri yoxdur.
Kürdlər yüz illər boyu Osmanlı imperiyasının hakimiyyəti altında yaşayıblar. Birinci Dünya müharibəsinin sonunda imperiya dağılanda, bir çox kürd öz dövlətlərini yaratmağı düşünməyə başladılar və onu tez-tez “Kürdüstan” adlandırırdılar. Qalib Qərb müttəfiqləri bunun 1920-ci il Sevr müqaviləsində əks oluna biləcəyini söylədilər.
Lakin bu müqavilə 1923-cü ildə müasir Türkiyənin sərhədlərini təyin edən və kürd dövləti üçün heç bir şərt qoymayan Lozanna müqaviləsi ilə əvəz olundu.
Kürdlər yaşadıqları bütün ölkələrdə azlıq olaraq qalıblar. Sonrakı 80 il ərzində kürdlərin müstəqil dövlət qurmaq üçün atdıqları bütün addımların qarşısı alınıb.
Niyə Türkiyə PKK-nı təhlükə kimi görür?
ŞƏKLİN MƏNBƏYİ,GETTY IMAGES
Kürdlər Türkiyə əhalisinin 15-20 faizini təşkil edir.
1920-1930-cu illərdə Türkiyədə baş verən üsyanlara cavab olaraq, bir çox kürd köçürüldü, kürd adları və geyimləri qadağan edildi, kürd dilindən istifadə məhdudlaşdırıldı, hətta kürd etnik kimliyinin mövcudluğu inkar edildi, onlar “dağ türkləri” deyə təqdim edildilər.
1978-ci ildə Türkiyənin cənub-şərqindən olan solçu siyasi fəal Abdulla Öcalan Türkiyənin daxilində müstəqil dövlət yaratmağa çağıran PKK-nı qurdu. 1984-cü ildə qrup silahlı mübarizəyə başladı.
O vaxtdan bəri, PKK ilə Türkiyə təhlükəsizlik qüvvələri arasında gedən döyüşlər nəticəsində Türkiyədə Suriya və İraqın Türkiyə sərhədlərinə yaxın ərazilərində təxminən 40 min insan həlak oldu. Yüz minlərlə insan Türkiyədə yaşadığı yerdən didərgin düşməli oldu.
PKK Türkiyə, ABŞ, Böyük Britaniya və Avropa İttifaqı ölkələrində terror qruplaşması kimi qadağan edilib.
PKK-nın Türkiyədəki ambisiyaları nədir?
1990-cı illərdə PKK müstəqil dövlət tələbindən geri çəkildi və bunun əvəzinə kürdlərə daha çox muxtariyyət verilməsini tələb etdi.
“Türkiyədən ayrılıb dövlət qurmaq istəmirik. Türkiyə sərhədləri daxilində öz torpağımızda azad yaşamaq istəyirik”, – 2016-cı ildə BBC-yə danışan PKK-nın hərbi lideri Cəmil Bayık deyib.
“Kürdlərin təbii haqları qəbul olunana qədər mübarizə davam edəcək”, – o bildirib.
Bununla belə, Türkiyə PKK-nın “Türkiyədə ayrıca dövlət yaratmağa çalışdığını” iddia edir.
1990-cı illərin ortalarında Türkiyə təhlükəsizlik qüvvələri ilə PKK arasında şiddətli döyüşlər gedən zaman ölkənin cənub-şərqində və şərqində kürdlərin çoxluq təşkil etdiyi minlərlə kənd dağıdılıb. Yüz minlərlə kürd ölkənin digər bölgələrindəki şəhərlərə qaçıb.
PKK daha əvvəl sülh müqavilələri bağlamağa çalışıbmı?
ŞƏKLİN MƏNBƏYİ,GETTY IMAGES
PKK 1999-cu ildə lideri Abdulla Öcalanın vətənə xəyanətdə ittiham olunaraq həbs edilməsi ilə böyük zərbə aldı.
Az sonra PKK 5 illik birtərəfli atəşkəs elan edərək imicini dəyişməyə, cazibəsini genişləndirməyə və sülhsevər siyasət yürütməyə çalışdı.
O, Türkiyənin siyasətində rol oynamağa, ölkənin kürd əhalisi üçün daha çox mədəni hüquqların təmin edilməsinə və həbsdə olan PKK üzvlərinin azadlığa buraxılmasına çağırıb.
Türkiyə PKK ilə danışıqlardan imtina edib və üzvlərinə yalnız məhdud amnistiya təklif edib.
2009-2011-ci illər arasında Norveçdə PKK ilə Türkiyə hökuməti arasında gizli danışıqlar aparılsa da, danışıqlar pozuldu.
ŞƏKLİN MƏNBƏYİ,GETTY IMAGES
2013-cü ilin martında Öcalan hökumətlə danışıqlardan sonra növbəti atəşkəs elan etdi və PKK qüvvələrini Türkiyədən çəkilməyə çağırdı. Lakin həmin atəşkəs 2015-ci ilin iyulunda pozuldu.
Böhran Qrupu araşdırma təşkilatının məlumatına görə, 2015-ci ildən bəri Türkiyə və İraqda Türkiyə təhlükəsizlik qüvvələri ilə PKK döyüşçüləri arasında baş vermiş toqquşmalarda yeddi mindən çox insan həlak olub.
Döyüşlər, xüsusilə 2015 və 2016-cı illərdə şiddətli olub və daha çox Türkiyənin cənub-şərqində baş verib.
2019-cu ilə qədər Türkiyə təhlükəsizlik qüvvələri bir çox PKK yaraqlısını ölkədən sıxışdırıb çıxarmış və döyüşlərin çoxu o vaxtdan İraqın şimalında yerləşən muxtar Kürdüstan bölgəsinə və Suriyanın şimalına keçmişdi.
Suriyada türk qoşunları (Suriya Milli Ordusu adlı müttəfiq hərbi qruplaşma ilə birlikdə) Türkiyənin PKK-nın Suriya qanadı saydığı, kürdlərin rəhbərlik etdiyi Xalq Müdafiə Birlikləri (YPG) ilə də döyüşür.
2024-cü ilin oktyabr ayından bəri, Türkiyə hökuməti – ifrat sağçı Milliyyətçi Hərəkat Partiyasının lideri Dövlət Bahçeli ilə birlikdə PKK ilə danışıqlar aparıb. Bu danışıqlara Mərmərə dənizindəki İmralı adasına səfərlər də daxildir: Abdulla Öcalan burda təhlükəsizliyi yüksək səviyyədə təşkil olunmuş həbsxanada saxlanılır.(BBC.com)