(Başlanğıc Vipmedia.infonun 23 sentyabr səhifəsində)
Struktur dəyişikiyi məzmunun yenilənməsinə, mahiyyətin dəyişməsinə, iş əmsalının artırılmasına, təhsilin gerçək, yəni göstəri olaraq deyil, məqsədli inkişafına aparacaq təşəbbüs və fəaliyyətlərin genişlənməsinə xidmət etməlidir. Təhsillə bağlı bütün qurumların-həm dövlət, həm də ictimai sektorun məqsədi bir olmalıdır; ümumi, peşə və ali təhsil sistemi elmli, zəngin bilikli, hərtərəfli hazırlıqlı, yetkin, gələcəyə bəlli hədəflərlə, ümidlə fokuslanmış, cəmiyyətə, dövlətə, millətə faydalı, gələcəyimiz dediyimiz gənc vətəndaşlar yetişdirmək. Təhsilimizin bu hədəflərə çatması hələ ki, əlçatmaz görünür, hədəflər formal durumdadır, struktur adlı “ələmə tələsi” də formallığı pərdələməyə hesablanıb deyəsən.
Bu gün məktəb tam təhsil verə bilmir. Dünən də belə idi. Məktəblərin uğurunun (bu uğur hər hansı forma və yolla məzunun ali məktəbə qəbul olunmasından ibarətdir), ümumilikdə təhsil göstəricilərinin təminatçısı repetitorlar və övladlarının təhsilinə yetərincə pul xərcləyən valideynlərdir. Bu prosesdə dövlətin rolu məktəb binaları tikib onları müasir avadanlıqlarla təmin etməkdən, müəllimə maaş verməkdən ibarətdir. Büdcədən təhsilə ayrılan yüklü vəsaitin müəyyən hissəsi bu işlərə xərclənir, o biri qeyri-müəyyən hissənin taleyi bəlli deyil. Çoxxərcli beynəlxalq ölçülü tədbirlər, bahalı ezamiyyələr, milyonların xərcləndiyi layihələr hava şarlarına bənzəyir. Yaraşıqlı, amma işi boşdur. Çox şişirərsən partlar, başına düşər. Qondarma müsabiqə və yoxlamalar təhsili düz xətt üzrə irəli deyil, fərqli yanlara dartır-durna, xərçəng, balıq kimi. Kəndir harda-havadamı, sudamı, qurudamı, kimin əlində qırıldı-qırıldı. Orta məktəblərdə təhsil bərbad gündədir. Və bərbad sözü durumu ifadə edən ən yüngül deyimdir.
Təhsil sistemində struktur dəyişikliyinin başlaması, yəni agentliklərin yaranması ilə nazirliyin yükünün azaldılması da hər hansı praktik müsbət nəticəyə aparacaq inamlı addım olduğuna əminlik yaratmır. Nazirliyin etdiyini indi agentliklər edir. Sistem dəyişməyib, çünki idarəçilər eynidir. Azərbaycan insanının əksəriyyəti birmənalıdır-vəzifədə olanı vəzifəsindən sui istifadəyə, çapıb talamağa meyillidir, ona tabe olanı vaxt öldürmək istəklidir, haqqını tələb edə və qoruya bilmir. Pul, rüşvət, tapşırıq, göstəriş, əmr, qohumbazlıq, yerliçilik, dostluq-çoxlarının canına-qanına işləmiş münasibət tənzimləyici faktorların hər biri sıralamada yerini dəyişə bilər, tək birincidən savayı. Birinci yaranandan dominantlığını qoruyur, görünəni qoruyacaq da. Kiçik düzəliş-rüşvətin adı hörmət olub, məsimsəmənini adı layihə, pulsilmənin adı təlim… davam etməsəkmi. Əvvəlki nazirlərin, məsələn Misir Mərdanovun zamanında fondpulu, süpürgəpulu kompaniyası aparılırdısa, Ceyhun Bayramovda səmərəsiz layihələrə start verildi, Emin Əmrullayevin zamanında şişirtmə əvvəlkilərlə müqayisədə pik həddə çatıb-layihə-təlim dəyirmanında pul üyüdülür.
Bu ölkədə məktəb direktoru olmaq, müəllimliyə işə qəbul edilmək istəyənlərin müsabiqəsi, müəllimlərin sertifikasiyası məsələləri ki var, yüzdə yüz demək haqsızlıq olar, yüzdə yetmişi formal xarakter daşıyır. Sertifikasiyadan keçmək savadlı və yaxşı müəllim olmaq demək deyil hələ. Yüzdə yetmişin otuz faizinin “uğur düsturu” müsabiqə başlamadan öncə hazırlanır. Direktor, müəllim olmaq, müəllim olub işini davam etdirmək, əmək haqqını artırmaq istəyənlərin yetmiş faizindən qırxı ali məktəbə hazırlaşan yuxarı sinif şagirdləri kimi müsabiqədən əvvəl repetitor yanına gedirlər. Sualları öncədən bilməyə və əzbərləməyə. O repetitorların əksəriyyəti Təhsil institutunda müxtəlif layihələrə cəlb edilməklə “qaynar qazan”ın içində “çömçə” funksiyası daşıyanlardır. Bəziləri müsabiqə öncəsi bunkerdə nə baş verdiyini bilənlər, konkret sual və tapşırıqlardan xəbərdar olanlardır. İş prosesinin mahiyyəti və məzmununu, sorğuda durumu idarə etməyin yolunu bilənlər. Bu müsabiqə və sertifikasiya prosesi təqdim edildiyi kimi şəffaf və ədalətli deyil. Qeyri-şəffaflığın başında ETN, Təhsil institutu durur. Çünki bu məsələlərlə Təhsil institutunda məşğul olurlar, ETN də nəyin necə baş verdiyini yaxşı bilir, görməzdən gəlir. Ona görə də sosial şəbəkələrdə müsabiqələrin “tapşırıqla, hörmətlə” həll olunması barədə məlumatlar dolaşır. Çox pis ki, yayılan məlumatları nə nazirlik araşdırır, nə də ədalət keşikçiləri.
Təhsil institutunda struktur “oyunları” başlayanda direktor səlahiyyətlərini icra edən Elnur Əliyev necə start götürdüsə, ETN naziri E. Əmrullayevin kadrarxası “kimsəni işdən çıxarmayın” göstərişini ilk həmlədə pozdu. Neqativ hallarla barışmaz kadr kimi tanınan, mövqeyini açıq bildirən şöbə müdiri xanımı işdən çıxmağa məcbur etdi. E.Əliyevin “struktur sevdası”nın ilk addımı beləcə uğursuzluqla başladı.
İyunun 21-də Təhsil institutunun Metodiki dəstək və peşəkar inkişaf mərkəzinə “bomba düşdü”. Heç nədən xəbəri olmayan əməkdaşları bir-bir İnsan resursları şöbəsinə çağırıb bir günün, daha konkret 15 dəqiqənin içində işdən çıxma və başqa şöbəyə işə qəbul olunma ərizəsi yazdırdılar. Etiraz etmək istəyənlər, etiraz edənlər yox ha, etiraz etmək istəyənlər anındaca ultimativ tonda susduruldu: rəhbərliyin əmrinə tabe olmayanlar işdən çıxarılacaqlar. Proses zəlzələ, vəlvələ effekti versə də, dəvə boyda dərdə dözənlər və qərara tabe olmayıb etiraz edənlər oldu. Əvəzçi direktora, ETN-ə, Prezident adminstrasiyasına, Vitse-prezidentə, Prezidentə şikayət məktubları və teleqramlar göndərildi, işçilər qəbullarda oldular. Məhkəməyə, prokurorluğa müraciət edəcəyini deyənlər oldu. Hələ direktorluğa təsdiq olunmayan E.Əliyevsə dirənib durdu. Dedi, burda mənəm, Bağdadda kor Xəlifə. Bağdad da Bağdad ola… E.Əliyev şikayətçilərin, narazıların heç birini qəbul etmədi. Çəkindimi, üzü gəlmədimi, hazırlıqsızdımı, karyerasını düşündümü -hər nədirsə yoxmuş kimi davrandı. E.Əliyev davranışıyla idarəçilikdə təcrübəsizliyini, insanlarla işləməkdə bacarıqsızlığını, insani münasibətlərdə yetərsizliyini və daşıyamayacağı yükün altına girməklə yerində olmadığını təsdiqlətdi.
Struktur adıyla pedaqoji işçilərin narazı salınmasının, etirazların səbəbi vardı- kimsəyə öncədən xəbərdarlıq edilməmiş, rəyi soruşulmamış, problemləri öyrənilməmiş, razılaşdırılmamış, insanlarla əşya kimi davranılmışdı. Çox da ağrılı olmasın, nibətən etik olsun deyə onları süpürgəyə yox (gəlin mənim süpürgəmdir məntiqsizliyindən çıxaraq), kompüterə bənzədək. Sərgilənən davranış belə düşüncə yaradır: kompüter burda yaxşı görünmür, onu hər görəndə əsəbiləşirəm, götürüb başqa otağa yerləşdirək. Bu kompüter köhnəlib, kitabxanada qalsın, toz bassın, sonra “spisat” edərik. Təbii ki, kompüterin etiraz lüksü yoxdur. Hardan, necə olsun! Yaşamaq, dolanmaq, var olmaq bu qədər çətinkən. İnsanlara münasibətə baxın-sizi bu şöbədən o şöbəyə, bu otaqdan o otağa, bu binadan o binaya keçirmişik, istərik sürgünə göndərərik-tabe olmalısız. Əmr verilib, qərar qətidir, şikayət qəbul olunmur. Gedin maaş gününü gözləyin. Yazıq təhsil. Sənin görəcək günlərin varmış E.Əmrullayevin komandası, Təhsil institutunun rəhbərliyi ilə! Ağalıq iddiasında olan idarəçilərin hərtərəfli insan, özgür düşüncəli, ədalətli davranışlı vətəndaş yetişdirəcəklərini gözləməkdə necə sadəlöhvmüşük. Belələri gənc nəslə insanı əzmək, aşağılamaq, süründürmək, sayğısızlıq, özbaşınalıq aşılaya bilərlər, sözlə əməlləri bir olmadığı üçün. Korrupsiya şəbəkəsini ifşa etməkdə nə acizmişik…
Fakt budur ki, struktur dəyişikliyi Təhsil institutunun bütün əməkdaşlarına aid edilməyib. Strukturdan kənarda qalanlar-rəhbərlərin sevimli kadrlarının həyatında nə dəyişibsə yaxşıya doğru olub. Digərlərinin iş həyatı alt-üst olub. Bir qrup haqsızlığa, ədalətsizliyə, özbaşınalığa məruz qalıb, qanunla təsbit edilən əmək hüquqları pozulub. Və bu pozuntulardan sonra bəlli olub ki, strukturda “vurulanlarla” birillik müqavilə bağlanır. Bildirildiyinə görə hazırda Təhsil institutunda əməkdaşların bir hissəsi müddətsiz müqavilə ilə, bir hissəsi birillik müqavilə işlə çalışır. Belə bir ayrı-seçkilik, hərc-mərclik. Müddətsiz müqavilə ilə çalışanlar yayda əmək məzuniyyətinə çıxsalar da, struktur toruna düşənlərin istirahət hüququ əlindən alınıb. Araşdırma və təhlillər, əməkdaşların verdiyi məlumatlar göstərir ki, özbaşına dəyişikliyin özəyində direktor əvəzinin, müavinlərin, mərkəz rəhbərlərinin, şöbə müdirlərinin əməkdaşlara şəxsi və özəl münasibəti dayanır. Şəxsi və özəl sözləri burda sinonim deyil. Şəxsiyə münasibətsizlik, özələ münasibət yazmaq daha doğru olardı. Yazıqlar olsun!
A.Türkoğlu.