Rusiyada yaşayan sahibkar: “Rubl hər gün dəyərini itirir, ölkədə bahalaşma var”
Məhəmmədəli Qurbanov (ad şərtidir) 2 ildir ki, Rusiyaya üz tutub. Kiçik ticarətlə məşğuldur. Mağazası var, tütün məmulatlarının satışını həyata keçirir. Son zamanlar Rusiyaya qoyulan sanksiyalar onun həyatına təsirsiz ötüşməyib. Dediyinə görə, gəliri stabildir, ancaq günü-gündən ziyanları artır: “Rubl günü-gündən dəyər itirir. Qazancım dollar qarşısında heç nədir. Üstəlik, bir çox mallar tapılmır, bu da çətinlik yaradıb. Ya da qiymətləri süni qaldırıblar, nəticədə maya dəyəri qalxıb, məcbursan məhsulu baha satasan. Bu da alıcılarla problemə səbəb olur. Hamıya bir-bir izah etməli olursan, stress birə beş artır”. Məhəmmədəlinin Azərbaycanda aylıq 600 manatlıq krediti də var. Deyir ki, əvvəllər onun ödənməsi üçün ayda 22-23 min rubl göndərirmiş, indi bu rəqəm 38-39 min rubla qalxıb. Ən pisi də hələ rublun nə qədər dəyər itirəcəyinin məlum olmamasıdır: “Sabah daha pis vəziyyətlə qarşılaşa bilərik. Bu da əlavə stressə səbəb olur. Düşünəndə içindən çıxa bilmirsən”. Üstəlik, pulu nağdlaşdırmaqda da problemlər yaranıb, uzun növbələr olur. Məhəmmədəli deyir ki, ən pisi də vəziyyətlə bağlı informasiya senzurasının olmasıdır: “Bunu süni yaradıblar. Məsələn, əhalinin 20-40 faizi nə baş verdiyi ilə bağlı yanlış bilgilərə sahibdir. Çünki Rusiyadakı əksər informasiya resursları “gülməli yalanlar” danışmaqla məşğuldur”. O bildirir ki, bu gün rusların əksəriyyəti müharibənin olması ilə razı deyil. Odur ki, Rusiya döyüşə göndərdiyi hərbçilərin əksəriyyətini kənar əyalətlərdən seçib: “Səbəb də məlumdur. Onsuz da narazı olan insanları bir az da qıcıqlandırmaq istəmirlər. Onlara bu gün Moskvada mitinq olması sərf etmir. Ölənlərin yaxınları nə qədər kənar əyalətlərdə yaşasalar, paytaxtda toplanmaz, etiraz etməzlər. Dünya da Rusiyadakı vəziyyətdən maksimum məlumatsız olar”. Məhəmmədəli Qurbanov deyir ki, milli valyutanın nə qədər dəyər itirəcəyi hələ məlum olmadığından insanlar pullarını nağdlaşdırmağa can atır: “İnsanlar əsəbi, stresslidirlər. Bu da növbələrdə tez-tez mübahisələrin yaranmasına gətirir”.
Hələ SSRİ dövründən Rusiya bazarları, həmin ölkədəki biznes mühiti azərbaycanlıları cəlb edib.
O vaxtlar da, indi də Azərbaycanda normal iş tapa bilməyən insanlar Rusiyaya üz tutub. Rusiyada işləyib, Azərbaycanda şərait qurmaq azərbaycanlılara daha cazib gəlib. İndi də Azərbaycanın bölgələrində yetişən meyvə-tərəvəzin böyük hissəsi Rusiya bazarlarında satılır. Səbəb isə birdir: Rusiyada bu məhsullara, Azərbaycanda isə yetişdirilən məhsulu satmaq üçün bazara ehtiyac var.
Azərbaycan Mərkəzi Bankının ən son açıqladığı statistikaya görə, 2021-ci ilin 9 ayı ərzində xarici ölkələrdən Azərbaycana 772 milyon dollar pul köçürülüb. Bunun 409 milyon dolları Rusiyadan, 21 milyon dolları isə Ukraynadan köçürülüb. Bu, ümumi köçürmələrin yarıdan çoxunun Rusiya və Ukraynadan gəldiyi deməkdir.
İqtisadçı: “Azərbaycanlıların ailələrinə göndərdiyi pul avtomatik azalacaq”
İqtsadçı Fərid Mehralızadə deyir ki, bu, o deməkdir ki, Azərbaycanda 10 minlərlə ailənin istehlakını təmin etdiyi vəsait Rusiyadan gəlir. Dolayısı ilə Rusiya iqtisadiyyatına tətbiq edilən sanksiyalar orada tənəzzül yaşadacaq. Bu isə təkcə rusların yox, Rusiyada çalışan azərbaycanlıların da gəlirlərinə mənfi təsir edəcək. İqtisadçı bildirib ki, əsas təsirlər iki yöndə özünü göstərəcək. Rus rublunun dəyər itirməsi, devalvasiyaya uğraması fonunda insanların qazancı aşağı düşəcək. Azərbaycanlıların ailələrinə göndərdiyi pul da avtomatik azalacaq: “Həm də daha köçürməni rublla etmək sərf etməyəcək. Çalışacaqlar dollara çevirsinlər. Qazanclarının dollar dəyəri isə öz növbəsində əvvəlkindən qat-qat aşağı olacaq”. Məsələnin ikinci tərəfinə gəlincə, iqtisadçı deyir ki, bu, əhalinin gəlirlərinin azalması ilə bağlıdır: “Nəticədə alıcılıq qabiliyyəti aşağı düşəcək. Bu da Rusiyadakıların qazandığı pulun miqdarını azaldacaq. Beləliklə, onların gəlirlərinin həm dəyəri, həm də miqdarı azalacaq. Bu da qarşıdakı aylarda ölkəyə göndərilən pul vəsaitlərinin həcmini azaldacaq”. Fərid Mehralızadənin fikrincə, Rusiyaya qoyulan sanksiyaların Azərbaycan iqtisadiyyatına təkcə qısa müddətdə deyil, həm də uzun müddət perspektivində ciddi təsirləri olacağı gözlənilir. Çünki Rusiyanın indiyədək Avropa ölkələrinə ən çox təzyiq vasitəsi kimi istifadə etdiyi rıçaq neft-qaz qiymətləri olub.
Xüsusilə təbii qaz baxımından Avropa Rusiyadan çox asılıdır: “Artıq Avropa başa düşür ki, bu strateji asılılığı azaltmaq lazımdır. Hətta bir neçə gün əvvəl Almaniya mayeləşdirilmiş təbii qazın qəbulu ilə bağlı yeni limanlar tikməyə qərar verib. Onlar daha Rusiyadan yox, Amerikadan, Avtraliyadan maye şəklində qaz almağı planlaşdırırlar ki, bu sahədəki problemləri həll edilsin”. İqtisadçı bildirir ki, bir sözlə, Ukraynada baş verən hadisələr Avropa Birliyi ölkələrinə təkan verəcək ki, alternativ enerjiyə, ənənəvi enerji resurslarından asılılığı azaltmağa yönələn proqramlara investisiyalar ayırsınlar: “Məncə, yaxın illərdə dünyada neft və qaz resurslarına olan tələbat alternativ enerji vasitələri ilə əvəzlənəcək. Bu da ənənəvi enerji resurslarının qiymətinin aşağı enməsinə gətirəcək. İndiki halda neftin qiyməti 100 dollar ətrafındadır, amma bu, daimi deyil, qısamüddətlidir. Qısa müddətə də olsa, bu, Azərbaycan iqtisadiyyatı üçün sərfəlidir. Geniş zaman perspektivində baxanda Avropanın, ümumiyyətlə, dünyanın neft və qazdan asılılığı azalacaq. Bu da zamanla Azərbaycanın gəlirlərinin azalmasına gətirib çıxaracaq”.
İqtisadçı Rövşən Ağayev isə deyir ki, manatın son 1 həftədə rubl qarşısınsa 30 faiz dəyər qazanması Azərbaycanın qeyri-neft ixracatının ən azı üçdə birinin, aqrar və qida sənayesi məhsullarının isə üçdə ikisinin getdiyi bir bazardan ciddi itkiylə qayıtması deməkdir: “Üstəlik, Rusiyanın üzləşdiyi iqtisadi durum məhsul ixracatçılarının ödənişlərini vaxtında almaqda hansısa problemlər yarada bilər. Sanksiyalara məruz qalmış Rusiya bankı VTB-də Neft Fondunun 500 milyon dollarlıq yatırımı var. Buna da itki kimi baxmalıyıq”.
İqtisadçı Rusiyadan gələn pul remitansların həcminə də toxunub. O deyir ki, kəskin azalma ola bilər: “Həm də indiki halda köçürmələrə məhdudiyyətlər də artıq indidən görünür”. Digər tərəfdən, Avropa Birliyi ölkələrinin əksəriyyətinin Rusiyaya hava məkanından istifadə məhdudiyyəti tətbiq edib.
İqtisadçı Qubad İbadoğlu bildirir ki, Belarus, Macarıstan və Balkan ölkələrindən başqa Avropa Birliyi üzvlərinin hamısı eyni qərarı dəstəkləyib və Rusiya üçün hava məkanını bağlayıblar. Bu səbəbdən şərqdən qərbə, cənubdan şimala və əksinə uçuşlar Türkiyə, Gürcüstan, İran və Azərbaycan üzərindən həyata keçirilir: “Bu da Azərbaycanın, Gürcüstanın, İranın və Türkiyənin hava məkanından istifadəyə görə ödənilən haqlardan avia şirkətlərinin gəlirləri artmaqdadır. Ancaq bunun xeyrini Azərbaycan xalqı yox, AZAL görəcək”.
Xatırladaq ki, fevralın 24-nə keçən gecə Rusiya Prezidenti Vladimir Putin Ukrayna üzərinə “xüsusi əməliyyat” əmri verdi. Səbəb kimi isə qondarma Donetsk və Luqansk “respublikaları” rəhbərlərinin ona müraciətini göstərib. İddia edib ki, məqsəd dinc sakinləri qorumaq, Ukraynanın təhdidlərinə cavab verməkdir. Ukrayna, Qərb liderləri hücumu pisləyib, Putinin buna görə cavab verəcəyini bildiriblər. Bundan sonra Avropa Birliyi ölkələrindən, eləcə də ABŞ-dan Rusiyaya qarşı sanksiyalar gəlməyə başlayıb. Rusiyanın bir sıra bankları SWIFT sistemindən (Transaksiyaların, köçürmələrin tez və təhlükəsiz həyata keçməsi üçün bu sistem önəmli sayılır) çıxarılıb. Almaniya kansleri Olaf Şolz “Nord Stream 2” boru xəttini (red: boru xəttilə Rusiyadan Baltik Dənizinin altı ilə Almaniyaya təbii qaz gedir) dayandırdı.
Böyük Britaniya Rusiyanın 5 bankına və üç zəngin şəxsinə sanksiyalar tətbiq edib. Böyük Yeddilik (G7) ölkələrinin sərt maliyyə sanksiyalarından sonra – fevralın 28-də Rusiyanın milli valyutası 25 faizədək dəyər itirib. Rusiya ehtiyatlarının 50 faizə qədərini sanksiya tətbiq edən ölkələrin valyutalarında saxlayır. Qalan hissə isə qızıl və yuanla olan aktivlərdir. Eləcə də, dünyanın bir çox ölkələrində Ukraynaya dəstək mitinqləri keçirilib. (Mənbə: Meydan.tv)