Zəlzələ zamanı nə etmək lazımdır?

Bazar ertəsi Türkiyədə baş verən və minlərlə insanın ölümünə səbəb olan zəlzələ Suriyadakı itkilərlə yanaşı, son on ildə dünyada ən çox insan itkisinə səbəb olan zəlzələlərdən biri kimi tarixə düşdü.

Zəlzələlərin tez-tez baş verdiyi Türkiyədə 1939-1999-cu illər arasında beş böyük zəlzələ olub. 1900-cü ildən bəri bu torpaqlarda baş verən 76 zəlzələdə 90 mindən çox insan həlak olub. Ölümlərin yarıdan çoxu 1999-1939-cu illər arasında olub.

Son iyirmi ildə dünyada baş verən ən şiddətli zəlzələlər arasında 2200 nəfərin ölümü ilə nəticələnən 2021-ci il Haiti zəlzələsi, 4300-dən çox insanın ölümü ilə nəticələnən 2018-ci ildə İndoneziya zəlzələsi və 2017-ci ildə 400-dən çox insanın ölümünə səbəb olmuş İran və İraq zəlzələsi olub.

Zəlzələ proqnozları

Alimlər deyirlər ki, zəlzələlərin harada baş verə biləcəyini bilmək mümkündür, lakin onların nə vaxt baş verəcəyini proqnozlaşdırmaq hələ də çətindir. Beləliklə, zəlzələləri proqnozlaşdırmaq mümkündürmü?

“Təəssüf ki, yox”, – deyə London İmperial Kollecinin seysmoloqu doktor Stephen Hicks cavab verir.

“Ancaq biz zəlzələləri proqnozlaşdıra bilərik. Ehtimal edə bilərik. Kaliforniya və Yaponiya kimi yerlərdə zəlzələnin proqnozlaşdırılması indi getdikcə daha funksional hala gəlir”, – doktor Hicks deyir.

Bəs zəlzələ zamanı təhlükəsizliyiniz üçün nə etməli və nə etməməlisiniz?

Hazır olun

Zəlzələnin nə vaxt baş verəcəyini proqnozlaşdırmaq çətin olsa da, mütəxəssislərin fikrincə, hər zaman hazır olmaq lazımdır. Odur ki, zəlzələ zamanı planınız olmalıdır.

“Əgər siz (tez-tez zəlzələlərin) baş verdiyi bir ərazidəsinizsə, evdə təcili yardım çantası olsa yaxşıdır”, – doktor Hicks deyir. Çantada su, fənər, ilk yardım dəsti və yemək olmalıdır.

Qırmızı Xaç tövsiyə edir ki, çantada həmçinin şəxsi sənədləriniz, nağd pul və müntəzəm olaraq qəbul etdiyiniz dərmanların siyahısı, eləcə də sağlamlığınızla bağlı məlumatları saxlamalısınız.

Zəlzələ zamanı olduğunuz yer təhlükəsizdirsə, orada qalın

ABŞ Geoloji Tədqiqat Mərkəzinə (USGS) görə, zəlzələ başlandığı zaman olduğunuz yerdə qalsanız və hərəkət etməsəniz, xəsarət alma ehtimalınız daha azdır. Ona görə də Mərkəz silkələmə zamanı yerinizdən tez qaçmamağı tövsiyə edir. Çünki araşdırmalar göstərir ki, ən çox xəsarət alma halları binada hərəkət edərkən və ya bayıra çıxmağa çalışarkən baş verir.

Mütəxəssislər təhlükəsizliyinizi təmin edəcək üç sözə diqqət çəkir: “Aşağı əyilin, tutun, yapışın”.

Fəlakət və Fövqəladə Hallar İdarəsinin (AFAD) internet saytı və USGS aşağıdakı tədbirləri tövsiyə edirlər:

Başınızı əlləriniz arasında tutaraq və ya qoruyucu materialla (yastıq, kitab və s.) qoruyun. Sarsıntı azalana qədər gözləyin və təhlükəsiz yerdə dizlərinizin üstünə çökün. Baş və boynunuzu qoruyacaq şəkildə örtün və yıxılmamaq üçün sabit bir yerdən tutun. Sarsıntı dayanana qədər olduğunuz yerdə qalın.

Qapılar zəlzələ zamanı ilk sığınacaq yerlərdən biridir. Bununla belə, əgər bina köhnə tikilidirsə və qapılar yükdaşıyıcı deyilsə, ekspertlər deyirlər ki, masa altı daha təhlükəsiz ola bilər.

Zəlzələ zamanı adətən ilk sınan və dağılan yerlər şüşə və pəncərələrdir. Mütəxəssislər bu yerlərdən uzaq durmağı məsləhət görürlər.

Sarsıntı bitdikdən sonra binanın zədələnməsi ehtimalına qarşı təhlükəsizliyiniz üçün onu tərk etsəniz yaxşıdır.

İndiyə qədər verilən tövsiyələr zəlzələ baş verdiyi zaman binanın içərisində nə etməli olduğunuz barədə idi. Bəs zəlzələ sizi bayırda olduğunuz zamanı tutsa nə etməlisiniz?

Mütəxəssislər “Olduğunuz yerdə qalın” deyir. Binalardan, elektrik kabellərindən, çuxurlardan, yanacaq və qaz xətlərindən, borulardan uzaq olmaq da yaralanma riskini azaldır. Ağaclardan, telefon dirəklərindən və binalardan uzaq açıq ərazidə gözləmək təhlükəsiz ola bilər.

Lakin bazar ertəsi Türkiyədə baş verən zəlzələ kimi sərt hava şəraiti zamanı çöldə sığınacaqlar qurmaq və ya təhlükəsiz qapalı ərazilər yaratmaq lazımdır.

Təhlükələrdən uzaq olun

ABŞ-da yerləşən zəlzələ ilə mübarizə təşkilatı olan Zəlzələ Ölkələri Alyansına görə, ölüm və xəsarətlərin əksəriyyəti təhlükəsiz olmayan alətlərin sarsıntı nəticəsində yerindən çıxıb və kənara çırpılması nəticəsində baş verir.

Bu cihazlar adətən televizorlar, lampalar, eynəklər və kitab şkaflarıdır. Yaralanmanın qarşısını almağın bir yolu bu cihazları və mebeli çevik qayışlarla divara bərkitməkdir. Beləcə, sarsıntı zamanı onların yırğalanmasının qarşısını ala bilərsiniz.

Digər təhlükə isə zəlzələ nəticəsində zədələnmiş boru kəmərlərindən qaz sızmasıdır.

Doktor Hicks 3000-dən çox insanın ölümünə səbəb olan 1906-cı ildə San-Fransisco zəlzələsini xatırlayır.

“O zəlzələdə ölənlərin çoxu yeraltı təkanlar və ya binaların çökməsi deyil, qaz borularının partlaması nəticəsində baş verib”, – doktor Hicks deyib. Bu, o deməkdir ki, silkələnə zamanı uçub düşə bilən və asan alovlanan materiallardan mümkün qədər uzaq olmaq lazımdır.

AFAD-ın dağıntılar altında qaldıqda nə etməkilə bağlı da tövsiyələri var: kibrit və alışqan yandırmayın, yerinizdən tərpənməyin və toz qaldırmayın, ağzınızı və burnunuzu dəsmal və ya paltarla örtün, boruları döyməklə xəbərdar etməyə çalışın, fit çalaraq axtarış və xilasetmə qruplarına yerinizi bildirməyə çalışın, qışqırmaqdan son çarə kimi istifadə edin, çünki qışqırmaq təhlükəli miqdarda toz udmağınıza səbəb ola bilər.

“Bəzi ölkələrdə hər il zəlzələ təlimləri keçirilir və hər kəsə nə etməli olduqları göstərilir”.

Türkiyədə ilk zəlzələ təlimi ötən ilin noyabrında keçirilib. (BBC.com)