Yanvarın 4-də Tarif Şurası Azərbaycanda benzinin və dizel yanacağının qiymətin artırdı. Aİ-92 markalı benzin 10 faiz, dizel isə təqribən 30 faiz bahalaşdı. Aİ-92 markalı avtomobil benzininin pərakəndə satış qiyməti 1 litr üçün 1 manat, dizel yanacağının pərakəndə satış qiyməti isə 1 litr üçün 80 qəpik müəyyən edilib.
Bu qərarın səbəbləri nədir? Onun əhalinin dolanışığına, ölkə iqtisadiyyatına nə kimi təsiri olcaq?
Tarif Şurasından bildirilib ki, Dövlət Neft Şirkəti (SOCAR) quruma müraciət edərək ölkədə təbii qazın, Aİ-92 markalı avtomobil benzininin və dizel yanacağının pərakəndə satış qiymətinin artırılmasını təklif edib.
Qeyd edildiyinə görə, SOCAR-ın müraciətində Aİ-92 markalı avtomobil benzininin və dizel yanacağının pərakəndə satış qiymətinin artırılması həmin məhsulların keyfiyyətinin yüksək avrostandartlara çatdırılması, ekoloji mühitin yaxşılaşdırılması, neft emalı sənayesində yenidənqurma və modernləşdirmə işlərinin davam etdirilməsi ilə əsaslandırılıb. «Dizel yanacağından istifadənin ekoloji zərərini nəzərə alaraq, daha çox benzin istehlakına keçilməsi məqsədilə qiymət fərqi azaldılıb».
Qurumun bildirməsinə görə, tarif dəyişikliyindən sonra da Aİ-92 markalı avtomobil benzininin pərakəndə satış qiyməti əksər MDB ölkələri ilə müqayisədə aşağıdır. Habelə bildirilir ki, son illərdə Azərbaycana avtomobil idxalı əhəmiyyətli dərəcədə artıb.
Qurum hesab edir ki, Aİ-92 markalı avtomobil benzini əsasən, şəxsi minik avtomobillərində istifadə olunduğundan istehlak bazarında ciddi qiymət artımına səbəb olmayacaq. «Həmçinin ictimai nəqliyyatdan istifadəni və yanacağa qənaət edən avtomobillərə keçidi stimullaşdıracaqdır. Qiymət tənzimlənməsi nəticəsində dövlət büdcəsinə əlavə daxilolmalar proqnozlaşdırılır ki, yaranan əlavə vəsait ölkədə həyata keçirilən sistemli və davamlı xarakter daşıyan sosial siyasətə uyğun olaraq, sosialyönümlü tədbirlərə yonəldiləcəkdir». Tarif Şurası qeyd edib ki, dizel yanacağının qiymət artımının sərnişindaşıma ilə məşğul olan sahibkarlıq subyektlərinə təsirinin neytrallaşdırılması üçün onlara kompensasiya ödəniləcək. «Kompensasiyanın verilməsi mexanizmi yanvar ayının sonunadək açıqlanacaq. Tarif tənzimlənməsindən sui-istifadəyə, əsassız qiymət artımına yol verilməməsi üçün nəzarət tədbirləri həyata keçiriləcək».
Şura qeyd edib ki, bununla yanaşı, dizel yanacağının qiymət artımının kənd təsərrüfatı sahəsinə təsiri nəzərə alınaraq, hökumət tərəfindən ayrılan subsidiyaların məbləğinə də yenidən baxılacaqdır.
Dizel yanacağı üzrə sonuncu qiymət tənzimlənməsi 02.12.2013-cü il, Aİ-92 markalı benzin üzrə isə 14.07.2017-ci il tarixlərində aparılıb. Həmin dövrlərdə ölkə üzrə orta aylıq əmək haqqı müvafiq olaraq 425,1 manat və 528,5 manat təşkil edib. 2013-2020-ci illərdə ölkədə orta aylıq əmək haqqı 66, pensiyalar 73 faiz artıb. Keçən ilin 10 ayında (yanvar-oktyabr) orta aylıq əmək haqqı 704,5 manat təşkil edib.
Milli Məclisin İqtisadi siyasət, sənaye və sahibkarlıq komitəsinin üzvü Rüfət Quliyev Turana bildirib ki, benzinin və dizel yanacağın qiymətlərin artması yanacağa olan dünya standartların yüksəlməsi ilə bağlıdır. «O cümlədən benzinə, dizelə, qaza olan standartlara aiddir. Təbii ki, bu ekoloji problemlərin həllinə yönəlib. Biz öz standartlarımızı artıraraq onları dünya standartlarına yaxınlaşdırırıq. Bu isə ona görə lazımdır ki, Azərbaycan dünya təsərrüfat sahəsinə inteqrasiya olunur. Ona görə də, biz bu standartları yanacaq sahəsində də tədbiq edirik. Dünya standartlara inteqrasiya isə neft emal edən zavodların yenidənqurmaya yönələn əlavə investisiyalar deməkdir. İdxaldan söhbət gedirsə, bu yüksək keyfiyyətli yanacağın idxalı olmalıdır. Hər iki məsələdə bu xərc deməkdir. Xərc isə həmişə maya dəyərinə daxildir və bu qiymətdə əks olunur».
Deputat vurğulayıb ki, benzinin və dizel yanacağın qiymətlərin artması həmçinin koronavirus pandemiyası ilə bağlıdır. «Biz artıq bir ilə yaxındır deyirik ki, pandemiya koronakrizisə gətirib çıxartdı. Bütün bunlar dünya ölkələrin, o cümlədən Azərbaycan iqtisadiyyatına təsir göstərir. Pandemiya inflyasiyanın, işsizliyin artımına, devalvasiyaya, iqtisadi artımın mənfi göstəricilərinə qədər aşağı düşməsinə gətirib çıxarır. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycanda ÜDM-in və iqtisadi artımın azalması digər hətta inkişaf etmiş ölkələrə nisbətən daha az müşahidə olunur. Azərbaycanda ÜDM-in azalması və inflyasiya artımı 2020-ci ilin proqnozlarına uyğundur və digər ölkələrin göstəriciləri ilə müqayisədə qənaətbəxşdir. Bu, cənab Prezidentin keçirdiyi sosial-iqtisadi siyasətinin nəticəsidir».
Deputat qeyd edib ki, koronavirus həmçinin səhiyyə və sosial sahəyə yükünün artmasına təsir göstərir. «Xəstələrin sayı artırsa bu, dövlətin preventiv tədbirlərə və xəstələrin müalicəsinə yönəlmiş xərclərin artmasına proporsionaldır. Ölkələrin çoxusu bunun öhdəsindən gələ bilmir».
R.Quliyev bildirib ki, ölkənin əsas sosial-iqtisadi və maliyyə sənədi – illik büdcədir və onu inkişaf etdirmək üçün büdcəyə daxilolmaları təmin etmək lazımdır. «İki problemlərdən ən balacasını seçmək prinsipi rəhbər tutaraq qiymət artımı seçilib. Qiymətlər qalxmasa büdcəyə pul yığmaq mümkün olmayacaq. Büdcənin gəlir hissəsi olmasa xərc hissəsi icra olunmayacaq və ya bu şərtlərlə xərc hissəsi icra olunursa böyük defisit yaranacaq. Büdcə defisitini bağlamaq üçün pulların əlavə emissiyasını etmək lazım gələcək bu isə birbaşa inflyasiyaya gətirib çıxaracaq. Və ya daxili kreditləri götürmək lazım olacaq. Bu isə o deməkdir ki, problem növbəti illərə uzadılacaq. Ölkədaxili kreditlər götürülürsə bunun faizinin da ödəmək lazımdır. Digər ölkələrdəki kimi, hökümət o malların və xidmətlərin qiymətlərinin artırmasına gedir ki, onların hesabına yaranmış defisitini kompensasiya edə bilsin».
Deputat əlavə edib ki, büdcənin iqtisadi tərəfdən əlavə sosial tərəfi də var. «Sosial məsələlərin icra edilməsi çox vacibdir. Büdcə – ölkə daxilində yaranan milli gəlirin yenidən bölüşdürülməsi üçün funksiyalardan biridir. Həmin yenidən bölüşdürmə insanlara sosial yardım istiqamətinə yönəlib».
İqtisadçı Natiq Cəfərli isə AzadlıqRadiosuna bildirib ki, Aİ-92 markalı benzinin və dizel yanacağın bahalaşmasının səbəbi hökümət tərəfindən izah edilən kimidirsə, bu absurd səslənir. «Belə bir izahata ümumiyyətlə ehtiyac yox idi. Sadəcə belə bir qərarın alındığını elan etsəydilər daha yaxşı olardı. Hansısa ekoloji məsələlərlə bu artımın izah edilməsi absurd səslənir. Çünki ekoloji məsələlərlə bağlı görüləsi çox işlər var. Məsələn, elektrik və hibrid avtomobillərinin gömrük rüsumlarını sıfırlamaq olar ki, bu ekologiyaya daha ciddi təsir edər».
Ekspert hesab edir ki, yanacaq qiymətlərinin artırılmasının əsas səbəbi SOCAR-a büdcədən ayrılan dotasiyaların azalmasıdır. «Bu il həmin dotasiyalar azaldı. Bunun yerinə qiymət artırma yolu ilə SOCAR-ın müəyyən maliyyə problemlərinin həll edilməsi yönündə addım atdılar».