Türkiyə: AKP-nin bələdiyyə seçkisində məğlubiyyətindən hansı nəticələr çıxır?

Türkiyədə 31 Mart bələdiyyə seçkilərinə siyasi bloksuz gedən CHP 1977-ci il seçkilərindən sonra qeyri-rəsmi nəticələrə görə, birinci partiya mövqeyinə yüksələrək özü üçün tarixi “zəfər” əldə edib.

Hakim Ədalət və İnkişaf Partiyası (AKP) yarışı ikinci yerdə tamamlayıb və 22 illik iqtidarında ilk dəfə seçkilərdə məğlub olub.

CHP ilkin nəticəyə əsasən, 1989-cu ildə keçirilən yerli özünüidarə seçkilərində Sosial Demokrat Xalqçı Partiyasının uğurunu üstələyib.

Yerli seçkilərdə Yeniden Refah Partiyasının ilk dəfə qatıldığı seçkidə üçüncü yerə yüksəlməsi sürpriz olub.

Yerli seçkilərin elan olunmuş nəticələri aşağıdakılardır:

“Seçici iqtisadi böhranın hesabını hökumətə ödətdi”

Seçkilərin nəticələri göstərdi ki, ümumi və yerli seçkilərin dinamikası fərqlidir.

AKP-nin 2023-cü ildə keçirilən prezident və parlament seçkilərində iqtisadi böhrana baxmayaraq, qalib gəlməsi “boş qazanın seçicidə heç bir dəyəri yoxdur” şərhlərinə səbəb olub.

Xüsusilə böyük şəhərlərdə iqtisadi böhrana görə, seçicilər yerli seçkilərdə günahı hökumətin üzərinə atıblar.

CHP Bursa ilə yanaşı Ankara, İstanbul, İzmir və Antalyanı da qazanaraq Türkiyənin 5 ən böyük vilayətində yerli gücə çevrilib.

“CHP “şüşə tavanı” sındıraraq tavanda əldə edilə bilməyən ittifaqı təməldə etdi”

“Altılı masa”ya daxil olan müxalifət partiyaları yerli özünüidarə seçkilərinə “bloksuz” daxil olublar.

2023-cü ildəki parlament və prezident seşkilərinə “Millət İttifaqı” blokunda qatılan müxalifət siyasi partiyalardan biri olan CHP-dən başqa, digər siyasi partiyalar özünü göstərə bilməyib.

Seçkilərə “sərbəst və müstəqil” girməyə qərar verən və müttəfiqlik təkliflərini rədd edən İYİ partiya yarandığı gündən bəri ən aşağı səs alıb və 2019-cu ildə əldə etdiyi səslərinin təxminən yarısını itirib.

Strateji olaraq səs verən seçicilər liderlərin edə bilmədiyi ittifaqı qurdular və CHP böyük şəhərlərlə yanaşı əyalət bələdiyyələrinin əksəriyyətində uğurlu nəticələr göstərdi.

Türkiyədə 1980-ci il çevrilişindən sonra, yenidən açılandan bəri CHP ilk dəfə partiya sədri Özgür Özelin “şüşə tavan” adlandırdığı 25 faizlik səs nisbətini aşıb.

İllərdir ki, Egey, Aralıq dənizi və Trakyadan səs yığmasına görə, “sahillərin partiyası” kimi tanınan CHP Türkiyənin mərkəzi və şərqə doğru olan bölgələrində də bələdiyyələri qazanıb.

AKP-nin ən güclü olduğu Adıyamanla yanaşı, Kırıkkale, Kilis, Giresun, Dənizli, Afyonkarahisar CHP-nin qalibiyyəti ilə təəccübləndirdiyi bölgələrdir.

Yenidən Refah effekti: AKP-nin qalalarını sarsıtdı

Keçmiş baş nazirlərdən biri Necmettin Erbakanın oğlu Fatih Erbakanın 2018-ci ildə qurduğu Yenidən Refah Partiyası 2023-cü ildə “Cumhur İttifaqın”da yer alıb və Prezident Erdoğana dəstək verib.

İttifaqdan ayrılan Yenidən Refah öz namizədləri ilə qatıldığı ilk yerli özünüidarə seçkilərində CHP-dən sonra səslərini ən çox artıran partiya olmaqla yanaşı, AKP-nin dayaqlarını da silkələyib: bir çox yerdə AKP-nin səslərini parçalayıb.

Qeyri-rəsmi nəticələrə görə o, Şanlıurfa və Yozqatda AKP-yə qalib gəlib.

2019-cu ildə AKP-nin 70 faiz səs topladığı Konyada və 63 faiz səs topladığı Kayseridə Yenidən Refah ikinci partiya olub, AKP bu vilayətlərdə 20 faizə yaxın səs itirib.

Bu nəticələr AKP-dən narazı olan seçicilərin Yenidən Refahı üstün tutduğunu ortaya çıxarıb.

DEM Partiyası qərb bölgələrində CHP-yə dəstək verib

2019-cu il seçkilərində o zamanlar adı HDP (hazırda adın dəyişib DEM partiya edən) olan və kürd seçicilərin dəstəklədiyi partiya ölkənin qərb bölgələrində namizəd irəli sürməmiş, CHP-nin namizədlərini dəstəkləmişdi.

Görünür, DEM partiyası Şərq və Cənub-Şərqdə qəyyumlara verilən bələdiyyələrin əksəriyyətin geri qaytarıb. Ancaq DEM partiyası Qərbdə heç bir əyalət və ya böyük şəhərdə qalib gələ bilməyib və ümumi seçkilərlə müqayisədə səs faizlərində itki ilə üzləşib.

Bu nəticələr göstərir ki, xüsusilə Qərbin böyük şəhərlərində DEM partiyası seçiciləri strateji qərarla səs verib və seçilmək şansını yüksək saydıqları CHP-nin namizədlərini dəstəkləyiblər.

DEM partiyasının İstanbul Böyükşəhər Bələdiyyə başçılığına namizədi Meral Danış Beştaş da açıqlamasında deyib ki, əslində İstanbulda nəticə DEM seçicilərinin “AKP-ni cəzalandırması” deməkdir.

CHP-dəki dəyişiklik “narazı seçiciləri” seçki qutusuna aparıb

2023-cü il seçkilərində CHP-nin namizədi Kemal Kılıçdaroğlunun prezident seçkilərində uduzması CHP başda olmaqla müxalifət seçicilərində böyük məyusluq yaratmış və yerli seçkilərdə “narazı seçicilərin” seçki qutusuna getməyəcəyi iddialarına səbəb olmuşdu.

Nəticələr göstərir ki, CHP-nin ötən ilin noyabrında keçirilən qurultayında baş verən sədr və partiya rəhbərliyi dəyişikliyinə partiyanın sıravi üzvləri reaksiya verib və bu, seçki qutusunda öz müsbət təsirini ortaya qoyub.

“CHP 2028-ci ilin iddialı partiyası olub”

Yerli özünüidarə seçkiləri ötən noyabr ayında CHP sədri seçilən Özgür Özəl və onu dəstəkləyən İstanbul Böyükşəhər Bələdiyyəsinin (İBB) sədri Ekrem İmamoğlunun siyasi karyerası üçün kritik bir sınaq kimi qiymətləndirilib.

İstanbulda qalib gəlməsi 2028-ci ildə keçiriləcək prezident seçkilərində namizədliyini irəli sürməyi planlaşdıran İstanbul Böyükşəhər Bələdiyyə sədri Ekrem İmamoğlunun əlini gücləndirə və 2023-cü il seçkilərində məğlub olan CHP seçicilərinə yenidən ümid verə bilər.

Konstitusiya müzakirələri dayandırıla bilər

Hakim partiya martın 31-də keçirilən yerli seçkilərdə uğurlu nəticə alacağı təqdirdə ölkənin konstitusiyasında dəyişiklik etməyə hazırlaşırdı.

Ancaq CHP-nin seçkilərdən həm səs nisbətində, həm də mənəvi baxımından üstünlüklə qalib çıxdığı siyasi konyuktura AKP-nin “yeni konstitusiya” planlarını dəyişməsinə səbəb ola bilər.

MHP yeganə böyük şəhərini itirdi

2019-cu ildə olduğu kimi, bu yerli özünüidarə seçkilərinə də AKP ilə bir ittifaqda girən MHP, əvvəl əldə etdiyi yeganə böyük şəhər bələdiyyəsi olan Manisanı CHP-yə uduzdu.

MHP-nin 2019-cu ildə əldə etdiyi 10 bələdiyyənin sayı azalsa da, AKP ilə yarışdığı Tokat, Karaman, Çankırı və Gümüşhanedə bələdiyyələri AKP-dən qazanıb.

İttifaq ortağı AKP kimi MHP-nin də 2019-cu ildəki bələdiyyə seçkisi ilə müqayisədə səsləri azalsa da, Qars bələdiyyəsi MHP-nin xeyrinə əl dəyişdirib.

İYİ partiyada Akşener rəhbərliyi müzakirə oluna bilər

Seçkilərə “sərbəst və müstəqil” girməyə qərar verən İYİ partiyasının sədri Meral Akşener bu qərarın məsuliyyətini öz üzərinə götürdüyünü və nəticələrə görə, lazımi addımlar atacağını açıqlayıb.

İYİ partiyası seçkilərdə böyük səs itkisi ilə üzləşdi və yalnız bir bələdiyyə (Nevşehir) qazandı.

Seçki nəticələrinə ilk reaksiya sədr müavini Bilge Yılmazdan gəlib və o, vəzifəsindən istefa verib. Yılmaz Akşeneri də istefaya çağırıb.

Partiya sözçüsü Kürşad Zorlu da sosial media hesabında “Təbii ki, xalqımızın seçki qutusunda verdiyi qərara hörmətlə yanaşırıq. Bu nəticələri ən doğru şəkildə oxuyaraq yol xəritəmizi müəyyən edəcəyik” yazıb.

Seçkilərin nəticələri Akşenerin mövqeyini sarsıda və partiya daxilində növbədənkənar qurultay müzakirələrinin başlamasına gətirib çıxara bilər.(BBC.com)