BBC 2022-ci ildə dünyanın 100 ən nüfuzlu və ilhamverici qadınının siyahısını açıqlayıb
Onların arasında dünya miqyaslı musiqi fenomeni Billie Eilish, Ukraynanın Birinci Xanımı Olena Zelenska, aktrisalar Priyanka Chopra Jonas və Selma Blair, “Rusiya pop kraliçası” Alla Puqaçova, İran alpinisti Elnaz Rekabi, üç təkanla tullanma üzrə rekordçu, idmançı Yulimar Rojas və Qanadan olan müəllif Nana Darkoa Sekyiamah var.
Bu, 100 Qadın layihəsinin onuncu mövsümüdür və buna görə də biz son on ildə nəyə nail olduğumuzu araşdırmaq fürsətindən istifadə edirik. Qadın hüquqları sahəsində – qadın liderlərin sayından tutmuş “MeToo” (“Mən də”) hərəkatına qədər – böyük irəliləyiş əldə olunsa da, dünyanın bir çox yerlərində qadınların qarşısında keçilməli uzun bir yol var.
Siyahı, həmçinin 2022-ci ildə dünyada baş verən münaqişələrin mərkəzində qadınların rolunu əks etdirir – İranda cəsarətlə dəyişiklik tələb edən qadın etirazçılardan tutmuş Ukrayna və Rusiyada münaqişə və müqavimətin qadın simasına qədər. Bu il biz ilk dəfə olaraq əvvəlki 100 Qadından 2022-ci il siyahısında olmağa layiq digər şəxsləri də namizəd göstərmələrini xahiş etdik.
Nazənin Zağari-Ratcliffe , Britaniya/İran
Xeyriyyə işçisi
“Dünya birləşməlidir ki, heç kim etmədikləri bir işə görə nə girov, nə də həbsxanada saxlanılsın”. Bu sözləri britaniyalı-iranlı Nazənin Zağari-Ratcliffe mart ayında İran hakimiyyəti tərəfindən azad edildikdən sonra söyləyib. O, əri Richard-ın Britaniya hökumətini onun azad edilməsini təmin etməyə və İranla tarixi borc mübahisəsini həll etməyə çağıran uzunmüddətli kampaniyasının ardınca azad buraxılıb.
Nazənin 2016-cı ildə qızı ilə tətildə olarkən İranda əsassız olaraq saxlanılıb və daha sonra İran hakimiyyəti tərəfindən Britaniya hökumətinə təzyiq göstərmək üçün diplomatik vasitə kimi girov saxlanılıb. O, altı il həbsdə qalıb – əvvəlcə İnqilab Məhkəməsi tərəfindən İran rejimini devirməyə cəhddə günahlandırılıb. İlk cəzası 2021-ci ildə başa çatdıqda, ona ikinci hökm oxunub və diplomatik razılaşma əldə olunana qədər İranda saxlanılıb. Zağari-Ratcliffe bütün iddiaları qəti şəkildə təkzib edir və əri ilə xatirələr kitabı üzərində işləyir.
Lina Abu Akleh, Fələstin əraziləri
İnsan haqları müdafiəçisi
Fələstin-erməni insan haqları müdafiəçisi Lina Abu Akleh may ayında İsrail qüvvələrinin işğalı altındakı İordan çayının Qərb Sahilinə reydi zamanı öldürülən Al Jazeera telekanalının müxbiri, fələstinli-amerikalı jurnalist Shireen Abu Akleh-in qohumudur. İsrail hərbiyyəsi əsgərlərdən birinin onu “səhvən” öldürməsi “ehtimalının yüksək” olduğunu bildirib.
Lina indi bibisinin öldürülməsinə görə ədalət və hesabatlılıq kampaniyasının simasına çevrilib. Onun, insan hüquqları üzrə beynəlxalq tədqiqatlar sahəsində magistr dərəcəsi var. Lina apardığı vəkillik kampaniyasına görə 2022 TIME100 Next püxtələşən liderlər siyahısına seçilib.
Bibim Shireen Abu Akleh-in işini davam etdirməliyik, qadınların imkanlarını genişləndirməyə davam etməliyik ki, danışdığımız hekayələrin və topladığımız məlumatların ədalətli, dəqiq və bütöv olmasını təmin etməliyik – qadınlarsız bunu etmək mümkün deyil.
Lina Abu Akleh
Dima Aktaa, Suriya
Qaçışçı
2012-ci ildə Dima Aktaa-nın Suriyadakı evi bombalanıb. O, ayağını və sevdiyi qaçış idmanı ilə məşğul olmaq qabiliyyətini itirib. BMT-nin məlumatlarına görə, suriyalıların təxminən 28%-nin əlilliyi var – bu da dünya üzrə orta göstəricidən iki dəfə çoxdur. On il sonra Aktaa Böyük Britaniyaya gəlib və 2024-cü il Paralimpiya Oyunlarında iştirak etmək üçün məşq edir.
Pandemiya zamanı qaçqınlar üçün pul topladıqdan sonra o, İngiltərənin alternativ futbol komandası olan Lionhearts-ın üzvü kimi tanınıb. Onun hekayəsi bu yaxınlarda pop ulduz Anne-Marie-nin “Gözəl” adlı musiqili videosunda nümayiş etdirilib və o, əlilliyi olan insanların gücü haqqında məlumatlılığı artırmağa davam edir.
Maeen Al-Obaidi, Yəmən
Hüquqşünas
Bu il Yəməndə vətəndaş müharibəsi daha şiddətləndikcə, vəkil Maeen Al-Obaidi mühasirəyə alınan Taiz şəhərində sülhün qurulmasına diqqət verməkdə davam edir. O, münaqişəli qruplar arasında məhbus mübadiləsini asanlaşdıran vasitəçi rolunu öz üzərinə götürüb. Döyüşçüləri ailələrinə qaytarmağa həmişə müvəffəq olmasa da, o, ölənlərin cəsədlərinin qaytarılmasını təmin etməyə çalışır.
O, həbsdə olan qadınları müdafiə etdiyi Yəmən Qadınlar İttifaqı üçün könüllü çalışıb. O, həm də Hüquqşünaslar Sindikatı Şurasına irəli çəkilmiş, insan hüquq və azadlıqları komitəsinə nəzarət edən ilk qadın idi.
Fatima Amiri, Əfqanıstan
Tələbə
Əfqan yeniyetmə Fatima Amiri Kabildəki təhsil mərkəzində əksəriyyəti tələbə qız olan 50-dən çox insanın ölümünə səbəb olmuş intihar hücumundan sağ çıxanlardan biridir. O, gözünün itirilməsi, çənəsi və qulağının sərt zədələnməsi də daxil olmaqla ciddi xəsarətlər alıb.
Sağalarkən o, universitetə qəbul imtahanlarına hazırlaşıb və oktyabr ayında 85%-dən çox bal toplayıb. İndi o, Kabil Universitetində kompüter elmləri üzrə təhsil almaq barədə düşünür və deyir ki, hücum zamanı gözünü itirməsi onu daha güclü və qətiyyətli edib.
Aye Nyein Thu, Myanma
Həkim
Aye Nyein Thu Myanmanın böhranlı bölgələrində, ucqar və yoxsul Chin ştatına diqqət yetirən öncül könüllüdür. O, 2021-ci ilin noyabrında kiçik əməliyyat otağı olan və xəstəxana kimi işlətdiyi bir tikili inşa edib və o vaxtdan bəri xəstə və xəsarət almış insanları orada müalicə edir.
O, boş vaxtlarında yerli xəstələrə, o cümlədən məcburi köçkünlərə kömək göstərmək üçün tibbi müalicənin mümkün olmadığı digər bölgələrə səfər edir. İşlədiyi dövrdə Myanma hərbçiləri tərəfindən ona qarşı “zorakılığa təhrik etmək” ittihamı irəli sürülüb və onu Xalq Müdafiə Qüvvələri kimi tanınan yerli anti-hökumət silahlı qruplarına dəstək verməkdə günahlandırıb.
Velmariri Bambari, Indoneziya
Fəal
İndoneziyanın ucqar bir bölgəsində işləyən Velmariri Bambari Mərkəzi Sulawesi-də cinsi zorakılıq qurbanlarının müdafiəsi üçün mübarizə aparır. O, yerli şura üzvlərini adət-ənənə qaydalarının əksinə olaraq cinsi zorakılıqla üzləşənlərə cərimə tətbiq etməməyə inandırıb.
Adət-ənənə qaydalarına görə, “kəndin yuyulması” sanksiyası ənənəvi dəyərləri ləkələyənlərin cərimə ödəməsini tələb edir. Bu qayda qurbanlara da şamil edilir. Kampaniya apardığına görə, Bambari cinsi zorakılıq halları baş verərkən çox vaxt polisin əlaqə saxladığı ilk şəxs olur. O, bu il bir neçə işlə məşğul olub.
Fiziki məhdudiyyətim olsa da belə, maliyyə müstəqilliyini əldə etmək üçün imkanlar yaradaraq bütün enerjimi ətrafımdakı qadınları gücləndirməyə sərf etmək istəyirəm.
Velmariri Bambari
Sirisha Bandla, Hindistan
Aviasiya mühəndisi
Sirisha Bandla Virgin Galactic-in ilk tam heyətli suborbital uçuşu olan tarixi 2021 Unity 22 missiyasının bir üzvü kimi kosmik fəzaya yollanıb və beləliklə, o, kosmosa səyahət edən Hindistan əsilli ikinci qadın olub.
Erkən yaşlarından kosmosla maraqlanan Bandla ABŞ-da aviasiya mühəndisliyi üzrə təhsil alıb. O, indi Virgin Galactic-in Hökumətlə Əlaqə və Tədqiqat Əməliyyatları üzrə Vitse-Prezidentidir, bu rol VG-nin SpaceShip gəmisində elm və texnologiya təcrübələrini keçirmək üçün tədqiqat sifarişləri ilə işləməyi nəzərdə tutur.
Namizədliyi 2016-cı il 100 Qadın laureatı, aktrisa Sunny Leone tərəfindən irəli sürülüb
“Kişilərin üstünlük təşkil etdiyi sənayedə, Sirisha üçün hər şeyin öhdəsindən gəlmək və yalnız öz zəhməti və fədakarlığına əsaslanaraq irəliləməsi məni və ən əsası da oxşar arzuları olan bütün gənc qızları ruhlandırır.”
Victoria Baptiste, ABŞ
Tibb bacısı və peyvənd maarifləndiricisi
ABŞ-ın Maryland ştatında tibb bacısı olan Victoria Baptiste insanları vaksinlər haqqında maarifləndirir. O, qaradərili cəmiyyətin niyə tibbi müdaxilələrdən şübhələndiyini anlayır: Baptiste 1951-ci ildə uşaqlıq boynu xərçəngindən vəfat etmiş qaradərili Henrietta Lacks-ın nəslindəndir. Həmin qadının hüceyrələri onun razılığı olmadan götürülüb və ilk dəfə olaraq laboratoriyada yetişdirilib.
HeLa kimi tanınan həmin hüceyrələr o vaxtdan bəri tibbi tədqiqatlarda istifadə olunur, lakin ailə onilliklər ərzində bundan xəbərsiz idi. İndi Henrietta Lacks Fondunun üzvü olan Baptiste həm də uşaqlıq boynu xərçənginin aradan qaldırılması üzrə ÜST-ün xoşməramlı səfiridir.
Nathalie Becquart, Vatikan
Rahibə
Papa Fransisk tərəfindən Yepiskoplar Sinodunun katib müavini vəzifəsinə təyin edilməsi onu bu vəzifəni tutan ilk qadın etdi. Bu vəzifədə o, Katolik Kilsəsi üçün vacib məsələlərdə Roma Papasına məsləhət verən bir neçə liderlərdən biridir, eyni zamanda səsvermə hüququna malik yeganə qadındır. Qurumun baş katibi 2021-ci ildə deyib ki, onun təyinatı qadınlar üçün “qapının açıldığını” göstərib.
Xavières Konqreqasiyasının fransız rahibəsi əvvəllər Fransada Gənclərin və Peşələrin Xristianlaşdırılması üzrə Milli Xidmətin ilk qadın direktoru vəzifəsində çalışıb.
Papa Francis-in dediyi kimi, qadınlara qarşı “bütün ayrı-seçkilik və zorakılığa qarşı mübarizə ədalət borcudur”… Biz birlikdə bütün səviyyələrdə daha çox qadının rəhbər vəzifələrə cəlb edilməsinə hər cür dəstək verməliyik.
Nathalie Becquart
Taisiya Bekbulatova, Rusiya
Jurnalist
Məşhur rusiyalı jurnalist Taisiya Bekbulatova 2019-cu ildə “Holod” müstəqil media orqanını təsis edib. Təşkilat Ukraynadakı müharibə haqqında geniş məlumat yayıb, habelə bərabərsizlik, zorakılıq və qadın hüquqları ilə bağlı xəbərlər dərc edib. Sayt Rusiyada aprel ayında müstəqil mediaya qarşı repressiya zamanı hakimiyyət orqanları tərəfindən bloklanıb.
Buna baxmayaraq, Bekbulatova və komandası işlərini davam etdirəcəklərinə söz veriblər və onların oxucularının sayı artıb. 2021-ci ildə “xarici agent” damğası aldıqdan sonra Rusiyanı tərk edən Bekbulatova cəbhə bölgəsindən müharibə haqqında reportaj vermək üçün özü Ukraynaya gedib.
Mən qaçılmaz tərəqqiyə inanmıram. Müasir sivilizasiya həmişə kövrək və məhv edilməsi asan görünüb. Qadınların hüquqları isə adətən ilk növbədə yox olur.
Taisiya Bekbulatova
Kristina Berdinskix, Ukrayna
Jurnalist
Mükafatlar laureatı olan jurnalist Kristina Berdinskix Ukraynadakı müharibə zamanı ölkəsini gəzərək Rusiya toplarının atəşinə məruz qalan bölgələrdən reportajlar hazırlayıb. Onun reportajlarında, o cümlədən müharibə zonasında yerləşən bir şəhərdə insanların gündəlik həyatı təsvir olunub.
Xersonda anadan olan Berdinskix 14 il Kiyevdə, o cümlədən NV jurnalında və müxtəlif televiziya və radio layihələrində siyasət üzrə jurnalist kimi çalışıb. O, Ukraynanın Avromaydan İnqilabının iştirakçıları haqqında sonradan kitaba çevrilmiş e-People sosial media layihəsini yaradıb.
Selma Blair, ABŞ
Aktrisa
“Qəddar niyyətlər”, “Qanuni sarışın” və “Hellboy” franşizası kimi klassik pop mədəniyyəti filmlərində oynadığı rollarla tanınan Selma Blair amerikalı kino və televiziya aktrisasıdır.
2018-ci ildə ona dağınıq skleroz diaqnozu qoyulub və o, vəziyyəti haqqında məlumatlılığı artırdığına, sağlamlıq hekayəsi və üzləşdiyi çətinliklərdən səmimi danışdığına görə təqdir edilib. Bu il o, “Pis Uşaq” adlı xatirələr kitabını buraxıb və istifadəsi asan olan və hamı üçün tətbiq oluna bilən erqonomik kosmetika hazırlamaq məqsədi ilə bacarıqları birləşdirən makiyaj brendi ilə bir komanda təşkil edib.
Mən çətin keçmişi olan, çox şeyə görə mühakimə oluna bilən və gücünün çox asanlıqla əlindən alına bilən bir qadınam, lakin burada olmağımı mümkün edən başqa qadınların dəstəyidir.
Selma Blair
Tarana Burke, ABŞ
Fəal
#MeToo həşteqi beş il əvvəl, dünyada milyonlarla insanın cinsi qısnama ilə bağlı təcrübələrini paylaşdığı zaman populyarlaşdı. Lakin bu hərəkat 2006-cı ildə Tarana Burke adlı fəal tərəfindən başladılıb. O, bu ifadəni qadınlara qarşı zorakılıq haqqında məlumatlılığı artırmaq üçün işlədib.
Aktrisa Alyssa Milano-nun 2017-ci ildə yazdığı tvit #MeToo həşteqini gücləndirəndə bu, qadınlara necə davranıldığı barədə dünya boyu müzakirələrə səbəb oldu və bu cür hadisələrlə üzləşənlərin səsini ucaltdı. Burke mədəni və struktur dəyişikliyi üçün mübarizəsinə sadiq qalmaqla yanaşı qısnama ilə üzləşən qadınların müdafiəsini də davam etdirir.
Nilufər Bəyani, İran
Ekoloq
Ətraf mühit mühafizəçi Nilufər Bəyani 2018-ci ildə nəsli kəsilmək təhlükəsi altında olan canlıları izləmək üçün kameralardan istifadə etdikdən sonra İranda saxlanılan bir neçə ekoloqdan biri idi. Onlar strateji cəhətdən həssas ərazilər haqqında məxfi məlumat toplamaqda ittiham ediliblər və Bəyani on il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib.
Bəyani Asiya gepardını və digər növlərin xilas edilməsinə həsr olunmuş Fars Vəhşi Təbiət İrsi Fondunun proqram meneceri idi. BBC Farscanın əldə etdiyi bir sənəddə, o, İran İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusu tərəfindən “azı 1200 saat ərzində ən ağır ruhi, emosional və fiziki işgəncələrə və cinsi təhdidlərə” məruz qoyulduğunu bildirib. İran hakimiyyəti bu ittihamları rədd edir.
Sandy Cabrera Arteaga, Honduras
Reproduktiv hüquq müdafiəçisi
Fəlsəfə tələbəsi, yazıçı və feminist fəal Sandy Cabrera Arteaga cinsi və reproduktiv hüquqların müdafiəçisidir. O, arzulanmayan hamiləlik əleyhinə həblər haqqında seminarlar keçirir və təcili kontrasepsiya haqqında maarifləndirici kampaniya və rəqəmsal platforma olan “Hablemos lo que es” (Gəlin bu barədə danışaq) layihəsinin sözçüsüdür.
O, həmçinin gənclərin insan, cinsi və reproduktiv hüquqlarına diqqət yetirən Acción Joven (Gənclik Fəaliyyəti) layihəsində də işləyir. O, Honduras işarə dilini mükəmməl bilir və eşitmə qabiliyyəti olmayan ananın tək qızı kimi, inklüziv və qayğıkeş tərbiyə alması ilə fəxr edir.
Ona Carbonell, İspaniya
Üzgüçü
İspaniyalı sinxron üzgüçü Ona Carbonell qadının, eyni zamanda həm ana, həm də elit atlet ola bilməsinin mümkünlüyünü apardığı kampaniya vasitəsilə sübut etməyə çalışır. O, üç Olimpiada iştirakçısı kimi Olimpiya gümüş və bürünc medalları da daxil, mühüm yarışlarda 30-dan çox medal qazanıb.
2020-ci ildə onun ilk övladı doğulub və o, Tokio Olimpiadasında iştirak etmək üçün məşqlərə başlayıb. Lakin yarış zamanı oğlunu əmizdirməyə icazə verməyən qaydalara görə məyus olduğunu bildirib. Bu il o, ikinci dəfə ana olub. Carbonell-in digər qadın idmançılara həm ana, həm idmançı olmağın mümkünlüyünü göstərən hekayəsi barədə sənədli film çəkilib.
Maria Fernanda Castro Maya, Meksika
Əlillik fəalı
Zehni məhdudiyyəti olan bir qadın kimi Fernanda Castro onun kimi başqalarının siyasətdə iştirak edə bilməsi üçün mübarizə aparır. O, Human Rights Watch tərəfindən dəstəklənən əlillik hüquqları müdafiəçiləri qrupunun üzvüdür və Meksikadakı bütün siyasi partiyalardan əqli və öyrənmə məhdudiyyəti olan insanları öz siyasətlərinə daxil etməyi xahiş edir.
Onun işi siyasi qərarlara aid sənədlərdə dilin anlaşıqlığı, siyasi partiyaların və seçki tədbirlərinin inklüzivliyini əhatə edir. Castro əlillərin hüquqları ilə bağlı hesabat təqdim edən BMT-nin Meksika nümayəndə heyətinin üzvü olub və Inclusion International qlobal şəbəkəsinin təmsilçisidir.
Sarah Chan, Cənubi Sudan
NBA skauteri
Keçmiş peşəkar basketbolçu Sarah Chan indi Cənubi Sudan və Keniyada yeniyetmələrə dərslər keçir və onlara idmanı öyrədir. O, həmçinin NBA-nın Toronto Raptors basketbol komandası üçün Afrikada skautluq üzrə ilk qadın menecerdir.
Sudanın Xartum şəhərindəki müharibədən qaçdıqdan sonra o, ailəsi ilə Keniyaya köçüb və Chan-ın basketbol karyerası burada başlayıb. O, Tennesee ştatının Jackson şəhərindəki Union Universitetində basketbol təqaüdü qazanıb və Afrika və Avropada peşəkar kimi oynayıb. Chan erkən yaşda nikahlara qarşı mübarizə aparan, təhsili müdafiə edən və gəncləri maarifləndirmək üçün idmandan istifadə edən “Home At Home/Apediet Foundation” adlı QHT-ni təsis edib.
Siz özünüz haqqında nəyə inanırsınızsa osunuz, ona görə də bütün arzularınıza və layiqli gələcəyinizə inanın.
Sarah Chan
Priyanka Chopra Jonas, Hindistan
Aktrisa və prodüser
60-dan çox filmdə çəkilmiş Priyanka Chopra Jonas Bollywood-un ən böyük kino ulduzlarından biridir. 2002-ci il kino debütündən sonra keçmiş Dünya Gözəli Hollywood-da uğur qazanaraq, Amerika şəbəkə dram serialında baş rol alan ilk Cənubi Asiya aktrisası kimi tarixə düşüb (Quantico, 2015).
Onun Hollywood-da aktyorluq nailiyyətləri arasında “Romantik deyilmi” və “Dirilmə Matrisası” kimi filmlər var. O, öz prodüser şirkətini yaradaraq Hindistanda filmlər çəkib. Chopra həm də uşaq hüquqları və qızların təhsili üçün kampaniyalar keçirən UNICEF-in xoşməramlı səfiridir.
MeToo hərəkatı və bir araya gələn, bir-birini qoruyan və dəstəkləyən kollektiv qadınların ardıcıl çıxışları – bu birlikdə nəsə çox böyük bir güc var.
Priyanka Chopra Jonas
Sanjida Islam Choya, Banqladeş
Tələbə
Banqladeş dünyada uşaq nikahlarının ən yüksək göstəricilərindən birinə sahibdir, lakin Sanjida Islam Choya bunu dəyişməyə çalışır. Onun anası gənc yaşlarında evlənib, lakin Choya məktəbdə uşaq evliliyinin təsirləri ilə bağlı bir təqdimatı izləyəndən sonra hərəkətə keçmək qərarına gəlib.
O, onun dostları, müəllimləri və iş yoldaşları özlərini Ghashforing (Çəyirtkələr) adlandırır və uşaq nikahı hadisələrini polisə bildirirlər. İndi universitetdə olan Choya-nın Ghashforing ilə işi dayanmayıb və o, təcrübəsini qrupun yeni üzvlərilə paylaşır. Onların indiyədək 50 uşaq nikahının qarşısını aldıqları bildirilir.
Chanel Contos, Avstraliya
Cinsi razılıq fəalı
Tam razılıq və seksuallıq təhsili üçün lobbiçilik edən “Bizə Razılığı Öyrət” adlı hərəkatın təsisçisi Chanel Contos 2021-ci ildə İnstaqramda hekayə dərc edərək, izləyicilərindən onların və ya tanışlarının məktəbdə cinsi təcavüzə məruz qalıb-qalmadığını soruşub. 24 saat ərzində 200-dən çox adam “bəli” cavabını verib.
O, Avstraliyada erkən yaşlardan razılıq mədəniyyətinin öyrədilməsinə çağıran petisiya təşkil edib. Onun kampaniyası sayəsində 2023-cü ildən bütün məktəblərdə, kiçik siniflərdən tutmuş 10-cu siniflərədək razılıq mövzusunun öyrədilməsi icbari olacaq. İndi o, seks zamanı partnyorun razılığı olmadan prezervativin çıxarılması – “stealthing” halları barədə insanları maarifləndirir və bu əməlin cinayət sayılması üçün kampaniya aparır.
Eva Copa, Boliviya
Siyasətçi
Aymara əsilli keçmiş tələbə lideri Eva Copa Boliviyada siyasəti çalxalayır. Ölkənin ikinci ən böyük şəhəri olan El Alto şəhərinin meri olmaq üçün partiyasının namizədliyini qazana bilmədikdən sonra o, partiyanın namizədinə qarşı çıxaraq 69% səslə qalib gəlib. O, bu yaxınlarda şəhərin qadınlar üçün planını elan edib, bu plan siyasət və investisiyalar vasitəsilə qadınların hüquqlarının müdafiəsini nəzərdə tutur.
Copa 2015-2020-ci illər arasında senator vəzifəsində çalışıb və siyasətdə yeni sima deyil. Onun hakim partiyadan ayrılması Boliviyada daha çoxşaxəli siyasi mənzərəyə doğru keçid kimi qəbul edilir.
“Bizə daha çox qadın liderlər lazımdır: qadınlar həmişə ayaq üstədir, heç vaxt diz üstə deyil.
Eva Copa
Heidi Crowter, Böyük Britaniya
Əlilliyi olanların vəkili
Heidi Crowter Daun sindromlu insanlara yanaşmanı dəyişmək uğrunda kampaniya aparır. O, sindromlu döllərin abort edilməsinə icazə verən qanunun diskriminasiya olduğunu deyərək Britaniya hökumətini məhkəməyə verib. Ali Məhkəmə onun iddiasını təmin etməyərək qanunun doğulmamış uşağın və qadınların hüquqları arasında tarazlığı təmin etmək məqsədi daşıdığını bildirib. Noyabr ayında Crowter-in apellyasiyası təmin edilməyib, lakin o və komandası “mübarizəni davam etdirməyi” və Ali Məhkəməyə müraciət edəcəklərini bildiriblər.
O, Daun Haqqında Pozitiv təşkilatının himayəçisidir və Milli Daun Sindromu Proqramı Qrupunun təsisçi əməkdaşıdır. Onun “Mən sadəcə Heidi-yəm” adlı kitabı avqust ayında çapdan çıxıb.
Hamilə qadınların Daun sindromu haqqında düzgün məlumat əldə etmələrini istəyirəm. İstəyirəm ki, insanlar zamanla ayaqlaşsınlar və bizi olduğumuz kimi görsünlər!
Heidi Crowter
Billie Eilish, ABŞ
Müğənni-bəstəkar
Grammy mükafatçısı və rekordçu super ulduz Billie Eilish yetkinlik yaşına çatmayan qızları istismar edən təcavüzkarları qınayan Your Power adlı sinqlından tutmuş, iqlim dəyişikliyi mövzusunda All The Good Girls Go To Hell adlı mahnısına qədər musiqisi ilə sərhədləri aşmasına görə tanınır.
Müğənni bu il Glastonbury festivalının ən gənc ulduz ifaçısı olmaqla tarixə düşüb və o öz səhnə avadanlığından istifadə edərək ABŞ Ali Məhkəməsinin abort konstitusiya hüququnu ləğv etməsinə etirazını bildirib. O, bədən görünüşü, depressiyada olduğu dövrlər və Turet sindromu ilə necə yaşaması barədə açıq danışıb.
Mən indi yaşadığımız dövrə heyranam. Qadınlar zirvədədir. Müəyyən bir dövr var idi ki, ümidsizlik quyusunda idim, çünki mənim kimi qızlar ciddi qəbul edilmirdi.
Billie Eilish
Sandya Eknaligoda, Şri-Lanka
Hüquq müdafiəçisi
Hüquq müdafiəçisi və təbliğatçısı Sandya Eknaliqoda Şri-Lankada vətəndaş müharibəsi zamanı yaxınlarını itirmiş minlərlə qadına yardım edir. Onun əri, tanınmış araşdırmaçı jurnalist və karikaturaçı rəssam Prageeth Eknaliqoda 2010-cu ilin yanvarında itkin düşüb. O, hökuməti kəskin tənqid edirdi və Tamil Pələngi separatçılarına qarşı iddia edilən hüquq pozuntularını araşdırırdı.
Əri itkin düşəndən iki uşaq anası ədalətin təmin olunmasına çalışır. O, Şri-Lankanın keçmiş prezidenti Mahinda Rajapaksa tərəfdarlarını ərinin oğurlanmasında günahkar sayır. Şübhəlilərin kimliyi müəyyən edilsə də, onların hamısına bəraət verilib.
Mən hər fürsətdə başqalarının adından vuruşan, yaradıcı tərzdə mübarizə aparan, təhqir və böhtanlara baxmayaraq fədakarlıqla çətinliklərin öhdəsindən gələn qadınam.
Sandya Eknaligoda
Joy Ngozi Ezeilo, Nigeriya
Hüquq professoru
Nigeriya Universitetində hüquq fakültəsinin fəxri dekanı və BMT-nin İnsan Alveri üzrə keçmiş Xüsusi Məruzəçisi kimi Joy Ezeilo beynəlxalq insan hüquqları sahəsində aparıcı nüfuz sahiblərindən biridir.
O, son 25 ildə Nigeriyada yardıma ehtiyacı olan 60 000 qadına pulsuz hüquqi yardım və sığınacaq verən Qadınlara Yardım Kollektivinin (WACOL) təsisçi direktorudur. O, həmçinin zorakılıq qurbanlarına təcili yardım göstərmək üçün Tamar Cinsi Təcavüzə qarşı Müraciət Mərkəzini təsis edib.
Namizədliyi 2021-ci il 100 Qadın laureatı, yazıçı Chimamanda Ngozi Adichie tərəfindən irəli sürülüb
“Professor Ezeilo yoxsullara, xüsusən də insan hüquqları pozulmuş qadınlara və qızlara pulsuz hüquqi yardım göstərməklə bir çox insanın həyatına təsir edib.”
Gohər Eşği, İran
Vətəndaş fəalı
Gohər Eşği İranda dözüm və inadkarlıq simvoluna çevrilib. Onun oğlu, bloqçu Səttar Beheşti on il əvvəl həbsdə ölüb və Eşği o vaxtdan bəri İran hakimiyyətini işgəncə və qətldə ittiham edərək ədalətə çağırır.
O, uşaqlarının öldürülməsinə görə ədalət axtaran İranlı Şikayətçi Analar qrupunun üzvüdür. Oğlunun ölümünə görə şəxsən İranın ali dini lideri Ayətullah Əli Xameneyinin məsuliyyət daşıdığını deyərək, o, 2019-cu ildə onun istefasını tələb edən məktubu imzalayanlardan biri olub. Məhsa Əminin ölümündən sonra builki etirazlar zamanı Eşği etirazçılarla həmrəy olaraq hicabını çıxarıb.
Ibijoke Faborod, Nigeriya
ElectHER-in təsisçisi
ElectHER vasitəsilə İbijoke Faborode Nigeriyada qadınların siyasi hərəkatında köklü dəyişiklik edir. Onun təşkilatı siyasi təmsilçilikdə bərabərsizlik boşluqlarını aradan qaldırmağa çalışır və Afrikada 2000-dən çox qadını siyasətə cəlb edib. #Agender35 kampaniyası çərçivəsində onun təşkilatı 2023-cü il ümumi seçkilərində yerli və ya federal vəzifəyə namizəd olan 35 qadını birbaşa dəstəkləyir, insan və maliyyə resursları ilə təmin edir.
O, həmçinin seçki məlumatlarının təhlil edən ilk Afrika feminist mobil tətbiqinin təşəbbüskarıdır. Faborode hazırda demokratik prosesləri təkmilləşdirməyin yeni yollarını müəyyən edən Demokratiya və Mədəniyyət Fondunun Rəhbərlik Şurasında xidmət edir.
Samrawit Fikru, Efiopiya
Texnologiya sahibkarı
17 yaşına qədər kompüterdən istifadə etməsə də, proqramçı Samrawit Fikru Efiopiyanın RIDE taksi tətbiqinin yaradanlardan biri olan Hybrid Designs şirkətinin təsisçisidir.
İşdən sonra taksiyə minərkən özünü təhlükəsiz hiss etməməsi və ondan əlavə ödəniş istəyən sürücülərlə mübahisə etmək təcrübəsi Fikru-nu dəyəri $2000 məbləğindən də az olan bir mobil telefon tətbiqi yaratmağa sövq etdi. Onun şirkətində hazırda işçilərin əksəriyyəti qadınlardır. Efiopiyanın texnologiya sənayesində qadınların sayı azdır və Fikru gənc qadın sahibkarların yeni nəslini ruhlandırmaq istəyir.
Qadınlara məxsus bizneslərin sayı artır; indi bizim daha çox gənc qızın maliyyə resursları əldə etməsinə ehtiyacımız var ki, onların yaradıcı ideyalarını həyata keçirmək mümkün olsun.
Samrawit Fikru
Ceci Flores, Meksika
Fəal
Silahlı şəxslər 2015-ci ildə Ceci Flores-in 21 yaşlı oğlu Alejandro-nu oğurlayıblar. Dörd il sonra onun digər oğlu, 31 yaşlı Marco Antonio kriminal dəstə tərəfindən qaçırılıb. Flores deyir ki, onun fəallığının qaynağı Meksikada oğurlanaq itkin düşmüş övladlarına nə baş verdiyini bilmədən ölmək qorxusudur.
Bu il ölkə BMT-nin “böyük miqyaslı faciə” adlandırdığı itkin düşənlərin sayının 100 minə çatması kimi dəhşətli bir mərhələyə gəlib çatıb. Flores-in rəhbərliyi altında Madres Buscadoras de Sonora kollektivi (Sonora-nın Axtaran Anaları) gizli məzarlarda 1000-dən çox itmiş şəxsin tapılmasına kömək edib.
Geraldina Guerra Garcés, Ekvador
Femisid fəalı
17 ildən artıqdır ki, qadın hüquqlarının müdafiəçisi olan Geraldina Guerra Garcés Ekvadorda zorakılıq qurbanı olan qadınları qorumaq üçün çalışır. O, qadınların cinsinə görə öldürülməsi cinayətləri – femisid halları barədə maariflənməni artırmaq üçün məlumat toplamaqla məşğul olur.
O, qadın qətli qurbanlarının “həyat xəritələrini” yaratmaqla, problemə yanaşmada mədəni irəliləyişə zəmin yaratmaq üçün onların xatirəsini qorumağa çalışan Yaddaş Kartoqrafiyaları layihəsinin təşəbbüskarıdır. Guerra Feminist Alyansı və Gender Zorakılığına Qarşı Latın Amerikası Şəbəkəsi üçün bu cür halları izləyir və xəritələşdirir. O, həmçinin Aldea Fondunu və ölkəsinin qadın sığınacaqları şəbəkəsini təmsil edir.
Əgər qadın qətllərinin qarşısını almaq üçün güclü tədbirlər görülməsə, heç kim tərəqqiyə nail olmayacaq. Yeni qanunların qüvvəyə minməsinə baxmayaraq, bizi hələ də öldürürlər və bu dəyişməlidir.
Geraldina Guerra Garcés
Wegahta Gebreyohannes Abera, Tiqray, Efiopiya
Humanitar yardım işçisi
Humanitar yardım işçisi Wegahta Gebreyohannes Abera həm də Tiqrayda müharibənin səbəb olduğu qida çatışmazlığını aradan qaldırmağı hədəfləyən qeyri-kommersiya Hdrina təşkilatının təsisçisidır. Hdrina-nın müharibədən zərər çəkmiş qadınlara və uşaqlara kömək etmək üçün bir sıra layihələri, o cümlədən məcburi köçkünlər üçün düşərgədə təcili qidalanma proqramı və şəhər bağçılıq layihəsi var.
Təşkilat, həmçinin münaqişə ilə bağlı cinsi zorakılıqla üzləşmiş və müharibənin törətdiyi yoxsulluq nəticəsində kommersiya seks işçisi kimi işləməyə məcbur olmuş qadınların dəstəklənməsi layihəsini həyata keçirir.
Moud Goba, Böyük Britaniya
LGBTQ+ fəalı
Özü də bir qaçqın olaraq, Moud Goba qaçqınların inteqrasiyasını təşviq edən yerli təşkilatlarla demək olar ki, iyirmi il işləyib. O, hazırda LGBTQ+ mühacirlik statusu almaq istəyənləri və qaçqınları təhlükəsiz sığınacaqla təmin edən Micro Rainbow şirkətinin milli meneceridir. O, evsizləri ildə 25000 yataqla təmin edən mənzil layihəsinə rəhbərlik edir və eyni zamanda onların məşğulluq proqramında iştirak edir.
Bu yaxınlarda Goba Əfqanıstandan Böyük Britaniyaya gələn LGBTQ+ insanların inteqrasiya prosesini idarə edib. O, UK Black Pride təşkilatının qurucu üzvlərindən biridir və onların qəyyumlar şurasının hazırkı sədridir.
Dilek Gürsoy, Almaniya
Ürək cərrahı
Almaniyada türk miqrant ailəsində anadan olan Dr Dilek Gürsoy aparıcı ürək cərrahı və süni ürək mütəxəssisidir. O, Almaniyada Forbes jurnalının üz qabığına çəkilib və bu jurnalda onun Avropada süni ürək implantasiya edən ilk qadın cərrah olduğu vurğulanıb.
O, qadın anatomiyasına diqqət ayırmaqla, orqan donorluğunun aşağı olmasını nəzərə alaraq, on ildən artıqdır ki, süni ürək tədqiqatlarının ön sıralarında olan biri kimi ürək transplantasiyasına alternativ üzərində çalışıb. O, öz avtobioqrafiyasının müəllifidir və indi şəxsi ürək klinikasını yaratmağa çalışır.
Gehad Hamdy, Misir
Diş həkimi və humanitar ruhlu adam
Stomatoloq Gehad Hamdy, həm də sosial media platformasından gender əsaslı zorakılıq və cinsi qısnama törədənləri üzə çıxarmaq üçün istifadə edən Misir feminist təşəbbüsü olan Speak Up-ın qurucusu və meneceridir. 2022-ci ildə Misirdə qadınlara qarşı bir sıra zorakı cinayətlər baş verib və nəticədə bu məsələ diqqət mərkəzinə keçib.
Təşkilat qadınları zorakılıq haqqında danışmağa təşviq edir, eyni zamanda hüquqi və emosional dəstək verir və hakimiyyət orqanlarına hərəkətə keçmələri üçün təzyiq göstərir. Hamdy-nin kampaniyası 2022-ci il Dünya Ədalət Forumunda bərabər hüquqlar və ayrı-seçkiliyə qarşı mükafatın qazanılması da daxil, dəfələrlə dəyərləndirilib.
Uzun bir yol keçilməlidir; sona yaxın deyilik. Faktiki olaraq hələ yolun başındayıq.
Gehad Hamdy
Sofia Heinonen, Argentina
Təbiətin mühafizəsi fəalı
Biomüxtəlifliyin qorunmasına sadiq olan bioloq Sofia Heinonen Argentinanın əsas və dünyanın ən iri ekosistemlərindən biri olan Esteros del İbera su-bataqlıq ekosisteminin bərpası ilə Cənubi Amerikada təbii ekosisitemlərin məhvinin qarşısını almaq üçün ilk cəhdlərə rəhbərlik edib. O, 30 ildən çoxdur ki, mühafizə olunan ərazilərin yaradılmasına töhfə verir.
Onun rəhbərliyi altında “Rewilding Argentina” layihəsi pataqoniya da daxil, dörd əsas ekoregionda tətbiq olunur. Layihə çərçivəsində ekosistemləri bərpa etmək və dayanıqlı ekoturizm qurmaq üçün özəl torpaqların qorunan milli parklara çevrilməsinə və yerli növlərin reintroduksiyası nəzərdə tutulur.
Judith Heumann, ABŞ
Əlillərin hüquqlarının müdafiəçisi
Judith Heumann həyatını əlillərin hüquqları uğrunda mübarizəyə həsr edib. Uşaq ikən poliomielit xəstəliyinə tutulduqdan sonra o, New Yorkda əlil arabası istifadəçisi olan ilk müəllim kimi çalışıb.
O, əlillik hüquqları hərəkatının beynəlxalq səviyyədə tanınan lideridir və onun fəallığı, o cümlədən ABŞ-ın federal binasında keçirilən ən uzunçəkən oturaq aksiyada iştirakı onun əsas qanunvericilik aktlarının həyata keçirilməsində mühüm rol oynadığını göstərib. Heumann həm Clinton, həm də Obama administrasiyasında çalışıb və 20 illik qeyri-kommersiya fəaliyyəti təcrübəsi var.
Namizədliyi 2020-ci il 100 Qadın laureatı, əlillik fəalı Shani Dhanda tərəfindən irəli sürülüb
“Mən həqiqətən 30 ildən artıqdır ki, əlil insanların haqlarını qlobal miqyasda təşviq etmək üçün çalışan Judith-dən ilham almışam. O, yorulmaz müdafiəçi olaraq qalır və əlillərin hüquqlarının müdafiəsi hərəkatında mühüm məqamların iştirakçısı olub.”
Erika Hilton, Braziliya
Siyasətçi
Braziliya Milli Konqresinə seçilən ilk qaradərili trans qadın – Erika Hilton irqçiliyə qarşı, LGBTQ+ və insan haqları uğrunda kampaniya aparan fəaldır.
O, yeniyetmə ikən mühafizəkar baxışlı ailə evindən qovulub və universitetə getməzdən əvvəl küçədə yaşamalı olub. Tələbə siyasətində təcrübəsi olan Hilton São Paulo-ya köçərək solçu PSOL partiyasına qoşulub. 2020-ci ildə o, şəhər şurasına seçilib və Braziliyanın ən böyük şəhərində aclığın qarşını almaq üçün bələdiyyə fondundan istifadəni nəzərdə tutan qanunun müəllifi olub.
Mübarizəmiz qaradərili, latın, ağdərili, kasıb, zəngin, qadın və ya transseksual olmağımızdan asılı olmayaraq bərabər hüquqlara, bərabər maaşlara və gender əsaslı zorakılığa son qoyulmasına nail olmaqdır.
Erika Hilton
Kimiko Hirata, Yaponiya
İqlim hərəkatı fəalı
Kömür enerjisinin şiddətli əleyhdarı olan Kimiko Hirata demək olar ki, həyatının yarısını iqlim dəyişikliyinə ən böyük töhfə verən, Yaponiyanın qazıntı yanacaqlardan asılılığını aradan qaldırmaq üçün mübarizəyə sərf edib. Onun keçirdiyi kütləvi kampaniya tikilməsi planlaşdırılan 17 kömür elektrik stansiyasının ləğvi ilə nəticələnib. O, Goldman Ətraf Mühit Mükafatını qazanan ilk yapon qadındır.
Hirata 1990-cı illərdə Al Gore-un “Tükdən asılı Yer” kitabını oxuduqdan sonra iqlim fəalı olmaq üçün nəşriyyatdakı işini tərk edib. O, indi 2022-ci ilin yanvarında yaradılmış və karbonsuzlaşma ilə məşğul olan müstəqil Climate Integrate təşkilatının icraçı direktorudur.
Jebina Yasmin İslam, Böyük Britaniya
Kampaniyaçı
2021-ci ilin sentyabrında London parkında qətlə yetirilən ibtidai sinif müəllimi Sabina Nessa-nın bacısı Jebina Yasmin İslam Böyük Britaniyada qadınların küçə təhlükəsizliyilə bağlı problemlərini səsləndirən müdafiəçiyə çevrilib. O, hökm oxunmaq üçün müttəhimlərin məhkəməyə gətirilməsini nəzərdə tutan qanuna dəyişikliklər edilməsi üçün kampaniya aparıb.
Bacısının öldürülməsindən sonra İslam Britaniya hökumətinin dəstəyinin olmamasını tənqid edərək, bunun kişi zorakılığına nə qədər az əhəmiyyət verildiyinin göstəricisi olduğunu söyləyib. O, həmçinin irqi ayrı-seçkilikdən danışıb – onun fikrincə, ailəsi “normal ağ Bitaniya ailəsi” olsaydı, daha yaxşı rəftar görərdi. İslam bacısını “qüdrətli, qorxmaz və parlaq” olan “möhtəşəm bir nümunə” kimi təsvir edir.
“Özünüzü planetdəki hər kəsdən daha çox sevin.”
Sabina Nessa
Sabina Nessanın jurnalından bacısı Jebina tərəfindən paylaşılan mesaj
Ons Jabeur, Tunis
Tennisçi
2022 Wimbledon Çempionatında tarixi çıxışdan sonra tunisli tennis ulduzu Ons Jabeur Böyük Dəbilqə finalına çıxan ilk ərəb və afrikalı qadın olub. Bir neçə ay sonra o, ABŞ Açıq çempionatının finalına çıxıb.
Hələ üç yaşında ikən tennis oynamağa başlayan 28 yaşlı Jabeur Qadın Tennis Assosiasiyasının (WTA) reytinqində ikinci yeri tutub – bu, qadın və ya kişi afrikalı/ərəb tennisçinin indiyə qədər tutduğu ən yüksək mövqedir. Jabeur karyerasında tək oynadığı turnirlərdə üç titul qazanıb və yeni nəsil oyunçuları ruhlandırıb.
Sneha Jawale, Hindistan
Sosial işçi
Valideynləri 2000-ci ilin dekabrında daha çox cehiz tələbini yerinə yetirə bilmədikdə, Sneha Jawale-nin əri onu kerosinlə yandırıb. Ailəsi polisə şikayət etməyib. Əri onu və oğlunu atıb getdikdən sonra o, həyatını yenidən qurmaq qərarına gəlir və tarot kartı falçısı və ssenarist kimi fəaliyyət göstərir. Bu işlərdə insanların onun üzünü görməsi tələb olunmur.
Hazırda sosial işçi kimi fəaliyyət göstərən Jawale-dən 2012-ci ildə Dehlidə qrup zorlama qurbanının adı verilmiş və zorakılığa məruz qalmış insanların yaşadıqları hisslər əsasında yazılmış Nirbhaya adlı teatr tamaşasında çıxış etməsi istənilib. Dünya boyu tamaşaçılar qarşısında çıxış etmək ona qorxularını dəf etməyə kömək edib.
Son 10 ildə cəmiyyətin yanma və turşu hücumuna məruz qalanlara münasibəti dəyişib. Mən özümü Dünya və ya Kainat Gözəli adı alanlardan kəm saymıram. Mən özümü gözəl sayıram, deməli, elədir ki, var”.
Sneha Jawale
Park Ji-hyun, Cənubi Koreya
Siyasi islahatçı
Universitet tələbəsi olan Park Ji-hyun anonim olaraq Cənubi Koreyada N-ci otaqlar kimi tanınan ən böyük onlayn kriminal seks şəbəkələrindən birinin dağıdılmasına kömək edib. Bu il o, öz təcrübəsini ictimaiyyətlə paylaşıb və gənc qadın seçicilərə müraciət edərək siyasi fəaliyyətə başlayıb.
Demokratik Partiya prezidentlik yarışında uduzduqdan sonra onu müvəqqəti həmsədr təyin etdilər. O, həmçinin rəqəmsal cinsi cinayətlərlə mübarizə aparan qadın komitəsinin üzvü olub. İyun ayında partiya daha çox itkilərlə üzləşdiyindən o, istefa verib. Hazırda rəsmi bir rolu olmasa da, o, hələ də siyasətdə gender bərabərliyini dəstəkləməkdə davam edir.
Qlobal miqyasda rəqəmsal cinsi cinayətlər qadınların hüquqlarını təhdid edir və biz bu problemi həmrəy şəkildə həll etməliyik.
Park Ji-hyun
Zahra Joya, Əfqanıstan
Jurnalist
Taliban hakimiyyəti altında Zahra Joya altı il ərzində “Məhəmməd” adı ilə məktəbə getmək üçün oğlan kimi geyinib. 2001-ci ildə ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi qüvvələr Talibanı devirəndən sonra o, məktəbə yenidən Zahra kimi qayıtdı. Zahra 2011-ci ildə jurnalist kimi fəaliyyətə başlayıb və çox vaxt redaksiyada yeganə qadın müxbir olub.
O, Taliban tərəfindən daşlanaraq öldürülən 19 yaşlı gənc qızın adını daşıyan Əfqanıstanın yeganə feminist xəbər agentliyi olan Rukhshana Media-nın qurucusudur. Joya 2021-ci ildə Əfqanıstandan təxliyə edilib və hazırda Böyük Britaniyada mühacirətdədir və Rukhshana Media-nı da buradan idarə edir. O, Gates Fondunun 2022 Changemaker Mükafatını qazanıb.
Mən sözün yumşaq gücünə inanıram və qadınlara qarşı ədalətsizliklərdən danışmalıyıq.
Zahra Joya
Reema Juffali, Səudiyyə Ərəbistanı
Yarış pilotu
2018-ci ildə Reema Juffali-nin adı Səudiyyə Ərəbistanının ilk qadın peşəkar yarış pilotu olmaqla tarixə düşüb. Bu il o, Beynəlxalq GT Open-də yarışmaq və Səudiyyə Ərəbistanının avtomobil yarışlarına çıxışını və iştirakını təkmilləşdirmək üçün özünün Theeba Motorsport komandasını təsis edib. Peşəkar sürücü komandası vasitəsilə bu idman növündə müxtəlifliyi yaxşılaşdırmaq üçün geniş təhsil imkanları və proqramlar yaradır.
Dünyadakı digər qadın yarış pilotları üçün nümunə olan Juffali daha bir nailiyyəti əldə edəcəyinə – Theeba Motorsport ilə nüfuzlu Le Mans 24 saat yarışında iştirak etməyə ümid edir.
Cəmiyyətdə qadınlar üçün bir çox stereotiplər qalır. Mənalı və davamlı dəyişiklərin baş verməsi üçün dəstək həm evdən, həm də cəmiyyətdən gəlməlidir.
Reema Juffali
Kadri Keung, Honkonq
Moda dizayneri
Yaşlılar və müxtəlif bədən forması olanlar üçün estetik zövqlü geyim dizaynı yaratmaq Kadri Keung üçün həvəs doğuran bir işdir. O, 2018-ci ildə anası Ophelia Keung ilə adaptiv RHYS moda brendini yaradıb. Kadri-də bu işə həvəsi oyadan amillər nənəsinə qayğı göstərməsi və yaşlılar üçün geyimlərin çox vaxt üslub və funksionallıqdan uzaq olması olub.
Geyim dizaynı məzunu olaraq Keung öz biliyini müştərinin ehtiyacına uyğunlaşdırır, istər açılıb-bağlanan yapışqan, istərsə də kateter saxlamaq üçün çanta olsun. Onun şirkəti bəzi əlillər də daxil, 90 imkansız qadını işlə təmin edib və onlara hazırlıq keçib. 2022-ci ildə Keung dəbli funksional əşyaları təşviq edən inklüziv Boundless brendini təsis edib.
Judy Kihumba, Keniya
İşarə dili tərcüməçisi
Anaların psixi sağlamlığının və uşaqlarına ana südü verən eşitmə məhdudiyyətli qadınların sağlamlığının müdafiəçisi olaraq, Judy Kihumba, Keniyadakı bəzi xəstəxanalarda işarə dili tərcüməçilərinin olmadığını anladıqdan sonra sağlamlıq məlumatlarını bütün qadınlar üçün əlçatan etmək üçün fəaliyyətə başlayıb.
O, Doğuşdan sonrakı Depressiya, Danışan Əllər, Eşidən Gözlər (THLEP) təşkilatının təsisçisidir və eşitmə məhdudiyyətli qadınlara uşaq doğuşu ilə bağlı kömək edir. Kihumba özü də 2019-cu ildə doğuşdan sonra depressiya yaşayıb və nəticədə həmin təşkilatı yaradıb. Bu il onlar ilk dəfə olaraq qrup şəklində ana olacaq qadınların körpələri üçün şənlik təşkil ediblər. Bu tədbir eşitmə məhdudiyyətli 78 ananı, tibb işçilərini və məsləhətçiləri bir araya gətirib.
Marie Christina Kolo, Madaqaskar
İqlim sahibkarı
Yaşıl sosial sahibkar və ekofeminist Marie Christina Kolo Madaqaskarın COP27-dəki rəsmi nümayəndə heyətinin üzvü idi. O, insan hüquqları və iqlim dəyişikliyinin gender aspektləri üzrə vəkillik edir, çünki ölkəsində davamlı quraqlıqlar milyonlarla insanın qida ilə təminatını çətinləşdirir. BMT bunu dünyada iqlim dəyişikliyinə görə baş verən ilk aclıq adlandırıb.
Kolo yaşıl iqtisadiyyat vasitəsilə yoxsulluqla mübarizə aparmağı hədəfləyən People Power Inclusion QHT-nin regional direktorudur. Onun sosial müəssisəsi olan Green’N’Kool iqlim ədaləti sahəsində aparıcı milli platformadır. Gender əsaslı zorakılığı yaşamış biri kimi, o, zorlama hallarına qarşı mübarizə aparan Qadınlar Sükutu Pozur hərəkatını təsis edib.
Biz yalnız iqlim təsirinin, patriarxlığın və zorakılığın yazıq qurbanları kimi görünmək istəmirik. Biz qadınların bütün çətinliklərə baxmayaraq, dözümlü ola biləcəyimizi görəndə özümü çox nikbin və qürurlu hiss edirəm.
Marie Christina Kolo
İrina Kondratova, Ukrayna
Pediatr
Şiddətli atəşə məruz qalmasına baxmayaraq, doktor İrina Kondratova və onun komandası Xarkov Regional Perinatal Mərkəzində hamilə qadınlar, yeni doğulmuş uşaqlar və analar üçün yorulmadan qayğı göstərməyə davam ediblər. Onlar xəstəxananın zirzəmisində doğum şöbəsi qurublar və hava hücumu təbili çalınanda belə, yerindən tərpənə bilməyən reanimasiya körpələrinin yanında qalmaq üçün həyatlarını riskə atırlar.
Mərkəzin rəhbəri kimi Dr Kondratova mart ayında David Beckham-ın İnstaqram səhifəsinə çıxış taparaq onların üzləşdiyi çətinliklərdən bəhs edib. Onun komandası 2014-cü ildən bəri Luqansk və Donetskdən olan 3000-dən çox qadına tibbi və psixoloji dəstək göstərib.
Evlərimiz, yollarımız, elektrik stansiyalarımız, xəstəxanalarımız dağıdılıb – həyatlarımız da. Ancaq arzularımız, ümidlərimiz və inancımız həmişəkindən daha canlı və güclüdür.
İrina Kondratova
Asonele Kotu, Cənubi Afrika
Texnologiya sahibkarı
Asonele Kotu-nun biznes ideyası öz kontraseptiv implantının çıxarılmasını istədikdən sonra yaranıb, lakin o, özünə kömək edə biləcək kimisə tapa bilməyib. Daha sonra o, aybaşı məsələlərilə əlaqəli yoxsulluğu və yeniyetmə hamiləliklərini azaltmaq üçün texnoloji həllər təqdim edən FemConnect startapını qurub.
Platforma istifadəçilərə heç bir damğa vurmadan və ya ayrı-seçkilik olmadan cinsi və reproduktiv tele-tibb, həmçinin qadın gigiyena məhsulları və kontraseptivlər əldə etməyə imkan verir – və eyni zamanda onlayn yemək sifariş etmək imkanı verir. Kotu, aybaşı yoxsulluğunun aradan qaldırılması və xüsusilə risk altında olan gənclər, təcrid olunmuş və kifayət qədər xidmət görməyən icmalarda olanlar üçün keyfiyyətli tibbi xidmətə çıxışın yaxşılaşdırılması istiqamətində çalışmağa həvəslidir.
Gənclərin problemləri həll etmək yollarını yaratmaq əzmini, gələcək nəslin valideynlərimizin üzləşdiyi problemləri yaşamaması üçün əzmkarlığını izləmək gözəldir.
Asonele Kotu
Mie Kyung (Miky) Lee, Cənubi Koreya
Prodüser
İncəsənəti sevən bir insan kimi Miky Lee Koreyada mədəni təşəbbüslərə rəhbərlik edir. O, K-pop layihəsinin qlobal uğurunun aparıcı qüvvəsidir və KCON musiqi festivalının memarıdır. O, həm də “Ən yaxşı film” nominasiyasında Oskar mükafatını qazanan ilk xaricidilli Parazit filminin icraçı prodüseridir.
Lee Cənubi Koreyanın nüfuzlu kino və televiziya studiyası, kabel operatoru və musiqi istehsalı şirkəti olan CJ ENM əyləncə konqlomeratının sədr müavinidir.
Onun namizədliyi 2021-ci il 100 Qadın laureatı, aktrisa Rebel Wilson tərəfindən irəli sürülüb
“O, əsl GIRL POWER-dir və mənim üçün bir nümunədir. O, öz mədəniyyətini dünyaya tanıtdıraraq təbliğ edib və o, klassdır”, – Rebel Wilson
Ursula von der Leyen, Almaniya
Avropa Komissiyasının Prezidenti
Avropa Komissiyasının ilk qadın prezidenti Ursula von der Leyen alman siyasətçisidir. O, Angela Merkel-in hökumətində çalışıb və Almaniyada təyin olunan ilk qadın müdafiə naziri olub.
Brüsseldə anadan olan Ursula von der Leyen, siyasi fəaliyyətə başlamazdan əvvəl iqtisadiyyat və tibb üzrə təhsil alıb. O, 2019-cu ildə Avropa İttifaqının ən yüksək vəzifəsini tutub və o vaxtdan bəri bu təşkilata Brexit, Covid-19 pandemiyası və Ukraynadakı müharibə kimi hadisələr baş verərkən rəhbərlik edib. O, bu il qəbul edilmiş şirkətlərin rəhbər heyətlərində gender balansını tələb edən Aİ qanununun əsas dəstəkçilərindəndir.
Namizədliyi 2020-ci il 100 Qadın laureatı, Finlandiyanın Baş naziri Sanna Marin tərəfindən irəli sürülüb
“Avropa bir-birinin ardınca böhranla üzləşdiyi vaxtda Ursula von der Leyen Aİ-yə bu çətinliklərin öhdəsindən gəlməyə kömək etməkdə inanılmaz qətiyyət nümayiş etdirib. Onun rəhbərliyi sarsılmaz olub. Çətin dövrdür, lakin o, daha sərtdir.”
Leyli, İran
Etirazçı
İranda hazırkı etirazların rəmzi görüntülərindən biri də arxadan lentə alınan, saçını arxaya yığan və küçələrdə etirazını davam etdirməyə hazırlaşan gənc qadın idi. Onun şəkli etirazçıların şücaətinin simvoluna çevrilib, lakin onun kimliyi davam edən nümayişlər zamanı öldürülən 22 yaşlı qadın Hədis Nəcəfi ilə səhv salınıb.
BBC Farscaya danışan bu fotonun arxasında duran əsl qadın “Hədis Nəcəfi və Məhsa Əmini kimi insanlar üçün mübarizə aparacağını” deyib. O deyib ki, İran rejimi “bizi ölüm təhlükəsi ilə qorxuda bilməz. İranın azadlığına ümid edirik”.
Erika Liriano, Dominikan Respublikası
Kakao biznesi sahibkarı
Kakao tədarük zəncirini yenidən qurmaü məqsədi daşıyan Erika Liriano Dominikan Respublikasında mənfəəti bölüşdürən ixrac startapını idarə edir. Liriano, kakaonun istehsalı və paylanmasını daha ədalətli və davamlı etmək məqsədi ilə bacısı Janett ilə birlikdə INARU şirkətini qurub. Bu il onların startapı toxum əkini üçün maliyyə yardımı alıb.
Tarixən kakao sənayesi kiçik fermerlər üçün istismaredici olub, lakin onların şirkəti Dominikan istehsalçıları üçün etik standartları və ədalətli əmək haqqını təmin edir. NewYork-da anadan olan bacılar Dominikan Respublikasında fermer və sahibkar ailəsindəndirlər. İndi onlar bütün ölkə üzrə qadınların idarə etdiyi təsərrüfatlar, kooperativlər və təchizatçılarla əməkdaşlıq edirlər.
Öz yolunuzu təyin etmək gücü bütün insanların hüququdur və bu, qadının özü üçün hansı həyat tərzini seçmək istəyini də ehtiva edir.
Erika Liriano
Naomi Long, Şimali İrlandiya
Siyasətçi
Keçmiş Ədliyyə Naziri Naomi Long bu il Şimali İrlandiyada bir sıra yeni cinsi cinayətlərlə mübarizə aparmaq üçün bir sıra qanunlar hazırlayıb. Bunlar qadınların alt paltarını göstərən şəkillərin çəkilməsini və kiber məkanda əxlaqsız şəkillərin yayılmasını kriminallaşdıran və “kobud seks” müdafiəsini ləğv edən qanunlardır. Özü də ölüm təhdidləri alan Long, qadın siyasətçilərin təqibləri ilə bağlı məlumatlılığı artırmağa da çalışıb.
İxtisasca inşaat mühəndisi olan Long, 1995-ci ildə Alyans Partiyasına qoşulub. Belfastın Lord Meri vəzifəsində çalışdıqdan sonra o, 2010-cu ildə Westminster-ə seçilən ilk Alyans deputatı olub və keçmiş birinci nazir Peter Robinson-u 30 ildən çox tutduğu Westminster kreslosunda əvəzləyib.
Biz sui-istifadənin adiləşməsinə imkan verən mühitlə mübarizə aparmalıyıq. Bu o deməkdir ki, hamımız birbaşa və ardıcıl olaraq kişi üstünlüyü, seksizm və qadınlara nifrət mədəniyyətinə meydan oxumalıyıq.
Naomi Long
Naja Lyberth, Qrenlandiya
Psixoloq
Travma terapevti Naja Lyberth 1960-70-ci illərdə Danimarka həkimləri tərəfindən Qrenlandiya inuitləri üzərində həyata keçirilən doğuşa nəzarət kampaniyası çərçivəsində öz razılığı olmadan spiral kimi tanınan intrauterin cihazı ilə (IUD) təchiz ediləndə cəmi 13 yaşında idi. Bu il Danimarka ilə Qrenlandiya arasında 4500-ə yaxın qadın və qıza təsir göstərmiş bu halları araşdırmağa başlamaq barədə rəsmi razılıq əldə edilib.
Lyberth həmin qadınlara kömək etmək üçün kampaniyalar keçirir. Bu qadınlar arasında spiralın onların nəsilartırma funksiyasına təsir etdiyini düşünənlər də var. O, qadınların bir-birilə əlaqədə saxlaması və bir-birinə dəstək verməsı məqsədilə Facebook qrupu yaradıb.
O təcrübələrə məruz qalmış qadınlar getdikcə daha çox sayda digər qadına nümunə olurlar. Mühakimə olunmayacağınızı biləndə çox vaxt problemi dilə gətirmək qorxusu yox olur. Qorxu hissimizin bizi idarə etməsinə yol verə bilmərik.
Naja Lyberth
Ayesha Malik, Pakistan
Hakim
Bu il Pakistan Ali Məhkəməsinin ilk qadın hakimi kimi təyin edilən hakim Ayesha Malik qadınların hüquqlarını müdafiə edən qərarların müəllifidir. Onların arasında zorlama qurbanları üzərində “iki barmaq testi” adlı müayinəni qadağan edən mühüm qərar da var. Bu “bakirəlik testi” 2021-ci ildə qanundan çıxarılana qədər cinsi təcavüz hallarının araşdırılması zamanı tətbiq edilib.
Ali Məhkəmədəki rolu ilə yanaşı, Malik bütün dünyada hakimlər üçün treninqlər keçirir və Pakistanda qadın hakimlər üçün konfransların açılışında iştirak edib, ədliyyə sistemində gender perspektivi ilə bağlı müzakirələri təşviq edib.
Qadınlar yeni bir səhifə açmalıdır – onların gələcəyini, təcrübəsini və hekayələrini ehtiva edən bir səhifə.
Ayesha Malik
Hadizatou Mani, Niger
Köləlik əleyhinə kampaniyaçı
12 yaşında “beşinci arvad” olmaq üçün satılan Hadizatou Mani, vahaya qaydaları ilə köləyə çevrilərək nüfuzlu bir kişinin dörd qanuni arvadına xidmət etmək üçün həmin kişi tərəfindən qeyri-rəsmi arvad kimi alınıb. 2005-ci ildə qanun əsasında azad edildikdən sonra Mani yenidən evlənib, lakin keçmiş sahibi onu ailəyə xəyanətdə ittiham edərək məhkəməyə verib. Mani təqsirli bilinərək 6 ay müddətinə azadlıqdan məhrum edilib.
Mani hökmə etiraz edib və Niger Ali Məhkəməsi 2019-cu ildə ona qarşı ittihamı ləğv edib – nəticədə, vahaya praktikası qadağan olunub. O, indi köləlik əleyhinə müdafiəçi kimi fəaliyyət göstərir və platformasından digər qadınlara köləlikdən xilas olmağa kömək etmək üçün istifadə edir.
Oleksandra Matviyçuk, Ukrayna
İnsan hüquqları üzrə hüquqşünas
Oleksandra Matviyçuk 15 ildir ki, Vətəndaş Azadlıqları Mərkəzinə (CCL) rəhbərlik edir. Bu mərkəz Ukrayna Rusiya tərəfindən hücuma məruz qaldıqdan sonra Rusiyanın hərbi cinayətlərini sənədləşdirmə işinə görə şərikli olaraq 2022-ci ilin Nobel Sülh Mükafatına layiq görülüb.
CCL 1960-cı illərin ukraynalı dissidentlərinin irsinin davamçısıdır və insan hüquqlarını diqqət mərkəzində saxlayır. 2014-cü ildə Mərkəz müharibə cinayətlərini sənədləşdirmək üçün Krıma, Luqansk və Donetskə gedən ilk insan haqları təşkilatı olub. İndi onlar Çeçenistan, Moldova, Gürcüstan, Suriya, Mali və Ukraynada insan haqlarının pozulması ilə bağlı Rusiyanı beynəlxalq tribunalarda istintaqa cəlb etməyə çağırırlar.
Cəsarətin cinsi yoxdur.
Oleksandra Matviyçuk
Laura McAllister, Uels
Professor və keçmiş futbolçu
Uels qadın futbol komandasının keçmiş kapitanı Laura McAllister idman idarəçiliyində bir neçə yüksək vəzifələrdə çalışmışdır. O, hazırda UEFA-nın Qadın Futbol Komitəsinin sədr müavinidir və 2021-ci ilin aprelində FIFA Şurasında UEFA nümayəndəsi seçilmək üçün namizədliyini irəli sürüb. O, Uels Trust Futbol Assosiasiyasında idarə heyətinin direktorudur.
Hazırda Cardiff Universitetinin professoru olan McAllister Uels siyasəti üzrə ekspertdir. Bu il o, Qətərda keçirilən Dünya Kubokunda iştirak etmək üçün Uels tərəfindən LGBT idman səfiri seçilib. Stadiona daxil olarkən ondan LGBTQI+ icmasına dəstək göstərən “göy qurşağı divarı” papağını çıxarması xahiş olunub.
Milli, Tayland
Rep ifaçısı
Mahnılar bəstələyən və ifa edən Danupha Khanatheerakul səhnədə Milli adı ilə daha çox tanınıb. O, qeyri-real gözəllik standartları və cinsi razılıq kimi problemlərdən danışmaq üçün ziddiyyətli məzmunu olan mətnlərdən istifadə edir. O, Taylandın transgender icmasının jarqonlarını da daxil etməklə, bir çox dildə və ləhcələrdə rep oxuyur. Bu yaxınlarda o, BABB BUM BUM adlı ilk debüt albomunun elanını verib.
O, bu il Coachella festivalında Tayland stereotiplərinə və hökumətə meydan oxumaqla, eləcə də səhnədə ənənəvi Tay deserti olan manqo ilə bişirilmiş yapışqan düyü yeməklə sensasiyaya çevrilib. Keçən il o, Tayland hökumətinin Covid-19 pandemiyasına reaksiyasını tənqid etdiyi üçün böhtan ittihamı ilə üzləşib. Nəticədə #SaveMilli haştaqı trendə çevrilib.
Rita Moreno, Puerto Riko/ABŞ
Aktrisa
Çox az ifaçı EGOT statusu qazanır – Emmi, Grammy, Oscar və Tony mükafatlarını qazanana belə bir ad verilir – Rita Moreno onlardan biridir. Puerto-Rikolu aktrisa, müğənni və rəqqas Broadway-də 13 yaşında debüt edib və 70 il ərzində parlaq bir karyera qurub.
O, “Singin’ in the Rain” və “Kral və mən” filmlərində çəkilib. Lakin ona ilk Latın Amerika aktrisası kimi Oscar mükafatını qazandıran West Side Story filmindəki Anita obrazı olub. Moreno indi 90 yaşlarındadır. Stiven Spielberg indi 90 yaşlarında olan Moreno üçün filmin müasir versiyasında tamamilə yeni bir obraz yaradıb.
Mia Mottley, Barbados
Baş nazir
Barbadosun ilk qadın Baş naziri olaraq Mia Mottley yanvar ayında inamlı qələbədən sonra ikinci müddətdir ki, vəzifəsini davam etdirir. O, 2008-ci ildən Barbados Əmək Partiyasına rəhbərlik edir. O, bu Karib adasının Britaniya kral ailəsi ilə əlaqələrini kəsdiyi, monarxın dövlət başçısı vəzifəsindən uzaqlaşdırıldığı və dünyanın ən yeni respublikasına çevrildiyi dövrdə ölkəsinə rəhbərlik edib.
Mottley iqlim dəyişikliyi mövzusunda çıxışları ilə tanınır. COP27-də o, varlı ölkələri iqlim böhranı ilə mübarizə apara bilmədiklərinə görə tənqid edərək, heç bir tədbir görülməsə, 2050-ci ilə qədər bir milyard iqlim qaçqının ola biləcəyini bildirib.
Zara Muhammədi, İran
Tədrisçi
Nojin Sosial-Mədəni Dərnəyinin yaradıcılarından biri kimi Zara Muhammədi İranın Sənəndəc şəhərində kürd dilinin tədrisinə on ildən çox vaxt ayırıb.
İran konstitusiyasında deyilir ki, təhsil müəssisələrində regional və etnik dillərdən istifadəyə icazə verilir, lakin hüquqşünaslar və fəallar bunun praktikada belə olmadığını, buna görə də uşaqların məktəbdə ana dillərini öyrənə bilmədiyini deyirlər. İran hökuməti Muhammədini “milli təhlükəsizliyi pozmaq məqsədi ilə qruplar və cəmiyyətlər qurmaqda” ittiham edib və o, 5 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib. O, 2022-ci ilin yanvarından həbsdədir.
Nərges Muhammədi, İran
İnsan haqları müdafiəçisi
Jurnalist və Nobel Sülh Mükafatına namizəd Nərges Muhammədi İranda İnsan Haqlarının Müdafiəçiləri Mərkəzinin vitse-prezidentidir və ölüm hökmünün ləğvi üçün yorulmadan kampaniya aparıb. Hazırkı nümayişlər zamanı o, Evin həbsxanasından məktub göndərərək BMT-dən İran hökumətinin etirazçılara ölüm hökmü çıxarmasını dayandırmasını xahiş edib.
2010-cu ildə Muhammədi 11 il həbs cəzasına məhkum edilib, daha sonra girovda olarkən Evində məhbuslarla rəftarı tənqid edən çıxışı zamanı onun cəza müddəti 16 ilə qaldırılıb. Onun “Ağ işgəncə” adlı sənədli filmi 16 keçmiş məhbusla müsahibə əsasında təkadamlıq kamera məhbusluğunu araşdırır. Onun iki övladı əri, siyasi fəal Tağı Rəhmani ilə birlikdə mühacirətdə yaşayır.
Salima Rhadia Mukansanga, Ruanda
Futbol hakimi
Beynəlxalq futbol üçün tarixi bir vaxtda Salima Rhadia Mukansanqa FİFA tərəfindən Qətər 2022-də kişilər arasında keçirilən Dünya Kuboku oyunlarını idarə edəcək ilk üç qadın hakimdən biri seçilib – 92 illik tarixi ərzində bu turnirdə ilk dəfədir ki, hakimlər arasında qadınlar da təmsil olunub.
Yanvar ayında o, kişilər arasında Afrika Millətlər Kuboku matçında hakimlik edən ilk qadın olub, həmçinin Tokioda keçirilən Olimpiya Oyunlarında da hakimlik edib. O, beynəlxalq qadın futbolunda ən yüksək səviyyəli oyunlara rəhbərlik edib. İdman karyerasından əvvəl Salima mamalıq kurslarını keçib.
Monika Musonda, Zambiya
Sahibkar qadın
Korporativ hüquqşünasdan sahibkara çevrilmiş Monika Musonda Cənubi Afrika regionunda Zambiyada yerləşən qida emalı şirkəti və əriştə istehsalçısı Java Foods-un qurucusu və baş direktorudur. Onun planı Zambiyanın yüksək buğda məhsuldarlığından, eləcə də tez hazırlanan qidalara tələbatdan və dəyişən istehlakçı tələbatından faydalanaraq sərfəli ərzaq məhsulları istehsal etməkdir.
Qidalanma vəkili olan Musonda bir neçə başqa qadın sahibkara təcrübəsini öyrədir və biznesdə qadınlara təsir edən məsələlər haqqında danışır. O, çoxsaylı mükafatlar qazanıb və Afrikanın kənd təsərrüfatı və qida sistemlərini gücləndirən fəaliyyətinə görə tanınıb.
Nigar Mərf, İraq
Tibb bacısı
İraq Kürdüstanında yanıq bölməsində baş tibb bacısı olan Nigar Mərf özünü yandıran qadınları müalicə edir. Bu regionda qadınlar etiraz əlaməti kimi hələ də bu üsula əl atırlar.
Mərf təxminən 25 ildir ki, həm uşaqlar arasında yanıqlar üzrə şöbədə, həm də reanimasiyada çalışıb. O, öz palatasında təsadüfən yanıq almış xəstələri də müalicə edir. Onun müalicə etdiyi qadınların çoxu özünü yandırmazdan əvvəl mənəvi və fiziki zorakılığa məruz qalıblar; onlardan bəzilərinin 16 yaşı olub.
İfeoma Ozoma, ABŞ
Dövlət siyasəti və texnologiya mütəxəssisi
Əvvəllər çalışdığı Pinterest-i cinsiyyət və irqi ayrı-seçkilikdə günahlandırmaq üçün özünün açıqlanmama müqaviləsini (NDA) pozduqdan sonra İfeoma Ozoma iş yerində pis rəftarla üzləşən işçilərə kömək etməkdə qərarlıdır. O, Kaliforniyadakı hər bir işçiyə NDA imzalamasından asılı olmayaraq, ayrı-seçkilik və ya təqiblər haqqında məlumat paylaşmağa imkan verən Susdurulmağa Yox Aktının həmsponsoru olub. Pinterest, Ozomanın iddialarından sonra iş yerində araşdırma aparıb və qanunvericiliyi dəstəklədiyini bildirib.
Ozoma həmçinin işçilərə öz sözünü deməyə kömək etmək üçün resurslar toplusu olan “Texniki İşçinin Sorğu Kitabçasını” yaradıb və təşkilatlara texnoloji sənayedə bərabər imkanlar məsələsilə bağlı məsləhətlər verən Earthseed-i təsis edib.
Yuliya Paievska, Ukrayna
Paramedik
Ukraynalı mülki paramedik və yüzlərlə yaralı dinc vətəndaşı və hərbçini xilas edən Tairanın Mələkləri adlı könüllü tibb bölməsinin yaradıcısıdır. Taira kimi tanınan Yuliya Paievska mart ayında Mariupoldan mülki şəxslərin evakuasiyasına köməklik göstərərkən Rusiya qüvvələri tərəfindən əsir götürülüb.
O, mühasirəyə alınmış şəhərdə komandasının işini sənədləşdirmək üçün bədən kamerasından istifadə edirdi və görüntülər mediaya ötürülüb. Üç ay sonra azadlığa çıxan Paievska əsirlikdə yaşadığı ağır şəraitdən və amansız rəftardan danışıb və həbsini “cəhənnəm” kimi qiymətləndirib.
Tamana Zaryab Paryani, Əfqanıstan
Fəal
Yanvar ayında təhsil və işləmək hüququ tələbi ilə keçirilən mitinqdə iştirak etdikdən bir neçə gün sonra Tamana Zaryab Paryani və onun bacılarının silahlı şəxslər tərəfindən zorla evlərindən aparıldığı görülüb. Beynəlxalq qınaqlar və onların azadlığa buraxılması çağırışları fonunda Taliban bu məsələ ilə bağlılığını rədd edib.
O, həbsə reaksiyasını lentə almağa müvəffəq olub və bunu internetdə yerləşdirib. Paryani-nin sürətlə yayılan videosu yoxa çıxan qadın fəallara diqqəti çəkib. O, azadlığa buraxılmazdan əvvəl üç həftə həbsdə qalıb. Paryani, hazırda Almaniyada yaşayır və İran qadınları ilə həmrəy olaraq hicabını yandırıb və bu addım bir çox əfqan qadınları tərəfindən birmənalı qarşılanmır.
Dünya qadınları tərəqqi edərkən, Əfqanıstan qadınları 20 il geriləyiblər. Qadınların iyirmi illik nailiyyətləri onların əlindən alınıb.
Tamana Zaryab Paryani
Alice Pataxo, Braziliya
Aborigen əhali fəalı
İqlim kampaniyaçısı, jurnalist və influenser Alice Pataxó, Braziliya hökumətinin son ətraf mühit və kənd təsərrüfatı proqramlarının aborigen əhalinin torpaq hüquqlarına hansı təhlükə yaratması barədə məlumatlılığı artırmağı qarşısına məqsəd qoyub. Pataxó xalqının səsi olaraq, Alice aborigen icmalar haqqında müstəmləkəçi baxışları dəyişmək və ətraf mühit fəallarının qətllərinə işıq salmaq istəyir.
O, Colabora üçün jurnalist kimi çalışır və Nuhé adlı öz YouTube kanalı üçün məzmun yaradır. Nuhé termini Braziliyadakı aborigenlərin dözümlülük xüsusiyyətini bildirir.
Namizədliyi 2021-ci il 100 Qadın laureatı, təhsil fəalı Malala Yousafzai tərəfindən irəli sürülüb
“Builki BBC 100 Qadın siyahısına Alice Pataxó-nun namizədliyini irəli sürməkdən qürur duyuram. Alice-in iqlim, gender bərabərliyi və yerli əhalinin hüquqları uğrunda mübarizəyə sadiqliyi mənə davamlı və daha ədalətli dünyanın mümkünlüyünə ümid verir”.
Röya Piraei, İran
Fəal
Sentyabr ayında Röya Piraeinin şəkli internetdə yayılıb. Onun anası, 62 yaşlı Minu Məcidi İranın ən böyük kürddilli şəhəri olan Kirmanşahda etiraz aksiyası keçirərkən təhlükəsizlik qüvvələri tərəfindən güllələnərək öldürülüb. Piraei başını qırxmış halda anasının məzarının yanında dayanmış, saçlarını əlləri arasında tutmuş və cəsarətlə kameraya baxmışdı.
İrana yayılan hökumət əleyhinə etirazlar 22 yaşlı kürd qadın Məhsa Əmininin ölümündən sonra kürd bölgəsində başlayıb. Piraei davam edən etirazlara beynəlxalq dəstək almaq üçün Fransa prezidenti Emmanuel Macron ilə görüşüb.
Alla Puqaçova, Rusiya
musiqiçi
İfaçı və bəstəkar Alla Puqaçovanın 250 milyondan çox diski satılıb. 500-dən çox mahnı və 100 albomdan ibarət repertuarı olan “Rusiyanın pop kraliçası” indi ifaçılıqla məşğul olmasa da, aydın mezzo-soprano səsi ilə tanınan bir mədəniyyət simvoludur.
O, musiqisinə görə dəfələrlə Rusiya tərəfindən mükafatlandırılıb, lakin Puqaçova bir neçə dəfə hökumətin əleyhinə çıxış edib. O, bu yaxınlarda İnstaqramda 3,6 milyon izləyicisi ilə Ukraynadakı müharibəni pisləyən mesaj paylaşıb. Həmin posta tərifdən tutmuş vətənə xəyanətdə ittihamlaradək müxtəlif şərhlər verilib.
Dünya qadınların təhsilə çıxışı və maliyyə müstəqilliyi uğrunda mübarizədə əhəmiyyətli irəliləyişə nail olub. Bununla belə, bir çox ölkələrdə məişət zorakılığı hələ də böyük problem olaraq qalır.
Alla Puqaçova
Saçını kəsdirən qadın, İran
Etirazçı
Sentyabrın 13-də Tehranda əxlaq polisi tərəfindən qadınların saçlarını yaylıq və ya hicabla örtmələrini tələb edən sərt qaydaları pozması iddiası ilə həbs edilən 22 yaşlı kürd qadını Məhsa Əmininin ölümündən sonra bu il İranda geniş etirazlar başlayıb.
Bu il biz qadınların etirazlarda, azadlıqları uğrunda və məcburi hicaba qarşı mübarizədə oynadıqları rolu tanıtdırmaq istədik.
Saç kəsimi bütün dünyada məşhurların, siyasətçilərin və kampaniyaçıların qoşulduğu hərəkatın simvollarından birinə çevrilib. İranda bəzi icmalar bunu ənənəvi matəm əlaməti kimi qəbul edirlər.
Sepideh Qoliyan, İran
Siyasi kampaniyaçı
Hüquq fakültəsinin tələbəsi Sepideh Qoliyan İranın cənub-qərbindəki Xuzistan vilayətində işçilərin hüquqlarını dəstəklədiyinə görə 5 il həbs cəzasına məhkum edilib. O, son dörd ilini dörd müxtəlif İran həbsxanasında keçirib. Onların arasında Qoliyanın 2021-ci ilin oktyabrında köçürüldüyü, əsasən siyasi məhbusların olduğu Evin həbsxanası da olub.
Hətta həbsxanadan belə o, işini davam etdirir, üzləşdiyi “qeyri-insani” rəftarı təsvir edən audioyazılar göndərir. O, həm də qadın məhbusların səsi kimi çıxış edir və girovda olduğu dövrdə İran həbsxanalarında qadınların üzləşdiyi “işgəncələr” və “haqsızlıq” haqqında kitab yazıb.
Elnaz Rekabi, İran
Alpinist
Oktyabr ayında Cənubi Koreyada keçirilən Asiya çempionatında iranlı alpinist Elnaz Rekabi öz ölkəsində məcburi hicaba etirazlar fonunda hicabsız yarışıb. O, çempionatlarda dördüncü olub, lakin iranlı etirazçılar arasında populyarlıq qazanıb. Evə qayıdanda onu Tehran hava limanında bir çox insan qarşılayıb və o, sosial şəbəkələrdə təqdir edilib.
Daha sonra o, İnstaqram səhifəsində hicabının “ehtiyatsızlıqdan” açıldığı bildirilib və o, dövlət televiziyasına müsahibəsində “çaşqınlıq və narahatlıqlara” görə İran xalqından üzr istəyib. Lakin bir mənbə BBC Farscaya bildirib ki, onun müsahibəsi məcburi etirafdır.
Jane Rigby, US
Astronom və astrofizik
NASA astrofiziki Dr Jane Rigby qalaktikaların kosmik zaman ərzində necə dəyişdiyini öyrənir. O, dünyanın ən böyük kosmik teleskopu olan James Webb-i işə salan və yerləşdirən beynəlxalq komandanın əsas üzvlərindən biri idi. İyul ayında Webb tərəfindən çəkilmiş ilk tam rəngli şəkillər bu günə qədər Kainatın ən təfsilatlı infraqırmızı görüntüsü sayılır.
Rigby 100-dən çox resenziyalı elmi məqalə dərc etdirib və tədqiqatına görə bir çox mükafat qazanıb. O, eyni zamanda STEM-də (Elm, Texnologiya, Mühəndislik və Riyaziyyat) bərabərlik və inklüzivlik təbliğatçısıdır.
Tələbə olanda LGBTQ rol modellərindən xəbərsiz idim. Ümid edirəm ki, LGBTQ rol modeli görmədən böyüyən son nəslin nümayəndəsiyəm.
Jane Rigby
Yulimar Rojas, Venesuela
İdmançı
Olimpiya mükafatçısı (qızıl və gümüş) və üçqat dünya çempionu Yulimar Rojas mart ayında qapalı məkanda keçirilən Dünya Yüngül Atletika Çempionatında üç təkanla tullanmada 15,74m nəticə göstərərək qadınlar arasında dünya rekordçusu olub. O, indi daha böyük nailiyyəti – 16m uzunluğuna tullanmağı qarşısına məqsəd qoyub.
Venesuelanın Karakas şəhərində anadan olan və Karib dənizi sahilində kasıb bir ərazidə böyüyən Yulimar uğur qazanmasının səbəblərindən birini uşaqlıqdan çətinliklərin öhdəsindən gəlmək təcrübəsində görür. Hazırda Barcelona FC yüngül atletika komandasının üzvü olan Rojas öz ölkəsində qəhrəman statusu qazanıb. O, açıq lezbiyandır və LGBTQ+ məsələlərinin fəal müdafiəçisidir.
Biz qadınlar qorxmamalıyıq. Bizim üçün qeyri-mümkün məsələ yoxdur, artıq aydındır ki, biz qiymətləndirilməyə bilərik, lakin biz artıq nəyə qadir olduğumuzu böyük qürurla göstərmişik.
Yulimar Rojas
Roza Salih, Şotlandiya
Siyasətçi
2022-ci ilin may ayında ailəsi İraqdan qaçmaq məcburiyyətində qalan Roza Salih gənc qız ikən Şotlandiyaya gələrək Glasgow şəhər Şurasına seçilən ilk qaçqın olub. İndi Böyük Pollok dairəsindən SNP şura sədri olan Salih yeniyetməlik çağından qaçqın hüquqları uğrunda kampaniya aparır. O vaxt Salih məktəb dostları ilə birlikdə bir dostunun saxlanmasına etiraz ediblər.
Onların Glasgow Qızları adlı kampaniyası sığınacaq axtaranlarla rəftara ölkənin diqqətini cəlb edib. Salih daha sonra insan haqları müdafiəçisi kimi Türkiyənin kürd bölgələrinə səfər edərək “Kürdüstanla Şotlandiya Həmrəyliyi” adlı təşkilatı qurub.
Yuliya Saçuk, Ukrayna
Əlillik lideri
Ukraynalı hüquq müdafiəçisi Yuliya Saçuk əlil qadınların rəhbərlik etdiyi “Hüquq Uğrunda Mübarizə” təşkilatının rəhbəridir. O, gecə-gündüz işləyərək Rusiyanın Ukraynaya təcavüzünə təcili reaksiya verib, beynəlxalq təşkilatlarla evakuasiya planlarını əlaqələndirməklə əlilliyi olan minlərlə ukraynalının həyatını xilas edib.
Saçuk əlilliyi olan qızların və qadınların qərar qəbuletmə prosesində iştirak etmək imkanlarını artırmağa çalışır. O, Obama Fondunun Avropa Lideri proqramında iştirak edir, 2020-ci il Milli İnsan Hüquqları Mükafatına layiq görülüb və BMT-nin Əlillərin Hüquqları Komitəsinə Ukraynadan namizəddir.
Aynura Sağın, Qırğızıstan
Mühəndis
Kompüter mühəndisi, eko-feminist və startap baş direktoru kimi Aynura Sağın ətraf mühit problemlərinə texnologiya əsaslı həllər tətbiq etmək üçün öz bacarıqlarından istifadə edir. O, tullantı istehsalçılarını – ev təsərrüfatlarından və fiziki şəxslərdən tutmuş restoranlara, fabriklərə və tikinti sahələrinə qədər hər kəsi təkrar emal edənlərlə birləşdirən Tazar tətbiqini yaradıb. Tətbiq zibilxanalarda yığılan tullantıları azaltmaq və nəticədə Mərkəzi Asiya ölkələrində davamlılıq problemini həll etmək məqsədi daşıyır.
O, həmçinin Qırğızıstanın müxtəlif bölgələrində 2000-dən çox məktəbli qız üçün kodlaşdırma və STEM (Elm, Texnologiya, Mühəndislik və Riyaziyyat) üzrə seminarlara rəhbərlik edib.
Bu gün qadınların liderliyi və iqlim probleminin həllində iştirakı olmadan sabah üçün dayanıqlı planet və gender bərabərli həllərin reallaşması mümkün deyil.
Aynura Sağın
Sally Scales, Avstraliya
Rəssam
2022-ci ildə təsviri sənət məsləhətçisi Sally Scales “Parlamentdə Səs” kimi tanınan referendumdan əvvəl Avstraliya hökuməti ilə işləyən qrupun tərkibinə təyin edilib. Bu tarixi məsləhətləşmələr uğurlu olarsa, aborigen xalqın parlament proseslərində daimi təmsil olunmasına gətirib çıxaracaq.
Mədəniyyət sahəsində nüfuz sahibi və rəssam Scales uzaq Cənubi Avstraliyada, Anangu Pitjantjatjara Yankunytjatjara (APY) Torpaqlarının uzaq qərbindəki Pipalyatjara-dan olan Pitjantjatjara qadınıdır. O, APY sədri vəzifəsini tutan ikinci qadındır və yerli xalqa məxsus mədəniyyət müəssisələrindən ibarət APY İncəsənət Mərkəzi Kollektivinin sözçüsüdür.
Namizədliyi 2018-ci il 100 Qadın laureatı, keçmiş siyasətçi Julia Gillard tərəfindən irəli sürülüb
“Sally həm gözəl təsviri sənət nümunələrinin, həm də insan anlaşılmasının yaradıcısıdır. Başqalarını maarifləndirmək və həvəsləndirməklə o, irqçilik və seksizmin zərərli birləşməsinə son qoymaq üçün lazım olan çoxsaylı dəyişikləri sürətləndirir.”
Nana Darkoa Sekyiamah, Qana
Müəllif
Onun “Afrika qadınlarının cinsi həyatı” kitabı Publishers Weekly nəşrinin icmalında “cinsi azadlıq axtarışı haqqında heyrətamiz hesabat” kimi təsvir edilib. O, The Economist tərəfindən ilin ən yaxşı kitablarından biri kimi siyahıya alınaraq, qitənin və qlobal diasporanın müxtəlif səslərini əks etdirir.
Yazıçı və feminist fəal Nana Darkoa Sekyiamah həm də afrikalı qadınların seks, seksuallıq və həzz ilə bağlı təcrübələrindən danışmaq üçün məzmun yaradan “Afrikalı qadınların yataq otaqlarından macəralar” adlı vebsayt, podkast və festivalın həmtəsisçisidir.
Feministlər bütün qadınlara özləri olmaq üçün məkan yaratmağı bacardılar. Lakin biz qarşıdurma ilə üzləşirik, bu, qazandığımız nailiyyətlərin nəticəsidir – və bu əks reaksiya xüsusilə gender müxtəlifliyi və genderi dəyişən insanlara təsir göstərir.
Nana Darkoa Sekyiamah
Suvada Selimoviç, Bosniya və Herseqovina
Sülh təbliğatçısı
Müharibənin Bosniya və Herseqovinanı viran qoymasından otuz il keçir və Suvada Selimoviç indi evlərinə qayıdan digər köçkün qadınlarla birlikdə yenidən qurulmasına kömək etdiyi kənddə yaşayır. Dul qadın və kiçik uşaq anası olan Selimoviç sülh uğrunda fəallığın və qadınların imkanlarının artırılması üçün Anima təşkilatını təsis edib.
2008-ci ildə ərinin qalıqları kütləvi məzarlıqda tapıldıqdan sonra, o, müharibə cinayətləri məhkəməsində ifadə verib və digər qadınları da bunu etməyə təşviq edib. Bu gün Anima müharibə travması yaşamış qadınlar üçün seminarlar təşkil edir və onlara istehsal etdikləri məhsulları satmaq üçün imkanlar yaradır.
Geetanjali Shree, Hindistan
Müəllif
Romanlar müəllifi və yazıçı Geetanjali Shree bu il tarixə “Ret Samadhi” romanının ingiliscə tərcüməsi olan Qum Məzarı əsəri üçün Beynəlxalq Booker Mükafatını qazanan ilk hind yazıçısı oldu. Kitabın fransız dilinə tərcüməsi də Emil Guimet Mükafatına namizədlər siyahısına düşüb.
Shree hind dilində bədii, hind və ingilis dillərində digər janrlarda da əsərlər yazır. Onun əsərləri dil və quruluşun innovativ istifadəsi ilə fərqlənir və bir çox hind və xarici dillərə tərcümə edilib. O, həmçinin təsisçi-üzvü olduğu Vivadi teatr qrupu ilə əməkdaşlıq edərək teatr ssenariləri üzərində işləyir.
Qadınlar həmişə öz durumlarını müzakirə ediblər. Lakin indi mədəniyyətlər və siniflər arasında qeyri-bərabər dərəcədə olsa da belə, həyatın bütün sahələrində onlar üçün nəzərəçarpacaq irəliləyiş var.
Geetanjali Shree
Monica Simpson, ABŞ
Reproduktiv ədalət fəalı
ABŞ-ın cənub ştatlarında reproduktiv ədalət üçün çalışan SisterSong kollektivinin icraçı direktoru kimi Monica Simpson cinsi və reproduktiv azadlıq uğrunda mübarizəyə diqqət yetirir. ABŞ Ali Məhkəməsi ölkədə abort hüququnu təsbit edən Roe v Wade qərarını ləğv etdikdən sonra bu il bu məsələ yenidən diqqət mərkəzindədir.
Simpson həm də müğənni və şifahi söz ustasıdır, o, ictimai fəaliyyətini sənəti ilə birləşdirir. O, qaradərili anaların sağlamlığını yaxşılaşdırmaq üçün çalışır – Qara Mamalar Mühümdür Alyansının idarə heyətinin təsisçi üzvüdür, mamaça sertifikatı var.
Aleksandra Skoçilenko, Rusiya
Rəssam
Sankt-Peterburqlu rəssam Aleksandra Skoçilenko supermarketin qiymət etiketlərini Ukrayna müharibəsi, o cümlədən Mariupol teatrına hava hücumu zamanı mümkün itkilərin sayı barədə məlumatlarla əvəz etdiyinə görə saxlanılıb. Bir alıcı tərəfindən şikayət ediləndən sonra o, Rusiya silahlı qüvvələri haqqında “dezinformasiya” yayılmasını qadağan edən qanunla ittiham olunub.
Hazırda istintaq təcridxanasında cəzasını gözləyən Aleksandra özünü vicdan məhbusu hesab edir və onu 10 ilə qədər həbs gözləyir.
Skoçilenko psixi sağlamlığa həsr olunan komikslər, o cümlədən Depressiya Haqqında Qeydlər və Maniya nədir? kitabını yazıb. Rəfiqəsi həbsdə olan Skoçilenkonun səhhətindən narahat olduğunu bildirib.
Simone Tebet, Braziliya
Braziliya Federal Senatının üzvü
Çoxları tərəfindən ölkənin dərinləşən qütbləşməsini yumşalda biləcək bir fiqur kimi görünən mərkəzçi braziliyalı senator Simone Tebet builki prezidentlik yarışında üçüncü yeri tutub. O, 2002-ci ildə ştat təmsilçisi, 2004 və 2008-ci illərdə doğma şəhəri Tres Lagoas-ın meri seçilib. Simone 2014-cü ildə etibarlı səslərin 52%-dən çoxunu alaraq Senata seçilib.
O, palatanın ən mühüm komitəsi hesab edilən Senatın Konstitusiya və Ədalət Komitəsinə sədrlik edən ilk qadın olub. On ildən artıq hüquq professoru olan Tebet, eyni zamanda, Qadınlara Qarşı Zorakılıqla Mübarizə üzrə Birgə Komitəyə də sədrlik edib.
Hər kəs bilməlidir ki, qadın gələcək deməkdir və qadın istədiyi yeri tuta bilər.
Simone Tebet
Kisanet Tedros, Eritreya
Təhsil sahəsində işləyən biznesmen
Beles Bubu sahibkar və məzmun yaradıcısı Kisanet Tedros tərəfindən təsis edilmiş, Eritreya uşaqlarına dil və mədəniyyət öyrədən YouTube kanalıdır. Efiopiyada doğulub böyüyən Tedros gənc yaşlarından öz köklərinə bağlılığı hiss etmək üçün ana dilinin öyrənilməsinin vacibliyini mühüm sayıb.
Onun prodüser komandası rəqəmsal məzmun yaratmaq üçün Eritreya, Uqanda və Konqo Demokratik Respublikasından özü öyrənən səs və rəqəmsal sənətçiləri bir araya gətirir. Videolara Eritreya və Efiopiyadan olan Tiqrinya dilli valideynlərin və onların uşaqlarının çıxışı var. Tedros həmçinin Uqandanın Kampala şəhərində qaçqınlar üçün ilk Beles Bubu Uşaq Festivalını təşkil edib.
Efrat Tilma, İsrail
Könüllü
İsrail Polisində ilk transseksual könüllü kimi fəal Efrat Tilma təcili zənglərə cavab verir və polis qüvvələri ilə LGBTQ+ icması arasında əlaqələri yaxşılaşdırmağa çalışır. Tilma yeniyetmə ikən ailəsi tərəfindən rədd edildikdən və polis təzyiqinə məruz qaldıqdan sonra İsraildən qaçıb. O, 1969-cu ildə Kasablankada cinsiyyətin dəyişdirilməsi əməliyyatını keçirib, o zaman bu prosedur Avropada əksər hallarda qadağan olunmuşdu.
O, Berlində stüardessa kimi işləyib və ailə qurub, boşandıqdan sonra 2005-ci ildə İsrailə qayıdıb və orada cinsi azlıqlar üçün daha rahat şəraitin olması onu polis üçün könüllü işləməyə həvəsləndirib.
Velia Vidal, Kolumbiya
Yazıçı
Kolumbiyanın El Choco bölgəsindən olan rəvayətçi və mədəniyyət təbliğatçısı Velia Vidal ortaq mütaliələrin həvəskarıdır. O, oxumağı və savadı, eləcə də Choco-nun unikal mədəniyyətini təbliğ edən Motete təşkilatının yaradıcısıdır. O, həmçinin Kolumbiyanın ən məzlum bölgəsində bərabərsizlik və irqçiliklə mübarizə vasitəsi kimi ədəbiyyatı görərək Choco oxuma və yazma festivalını təşkil edir.
Onun son kitabı, Aguas de Estuario, Kolumbiya Mədəniyyət Nazirliyinin afro-kolumbiyalı müəlliflər üçün nəşr qrantının ilk qalibi olub. O, Britaniya Muzeyi ilə birgə təşəbbüs olan Afluentes layihəsinin tədqiqatçısıdır.
Biz indi qadınlara qarşı tarixi zülmdən və onun aradan qaldırılmasının zəruriliyindən daha çox xəbərdarıq, lakin afrikalı və aborigen insanlara qarşı irqçiliyin bu zülmləri necə dərinləşdirdiyini dərk edə bilmirik.
Velia Vidal
Marina Vyazovska, Ukrayna
riyaziyyatçı
Ukraynalı riyaziyyatçı bu ilin əvvəlində tarixdə dörd ildən bir verilən və çox vaxt riyaziyyat üzrə Nobel mükafatı adlandırılan nüfuzlu Fields medalını qazanan ikinci qadın olub. Marina Vyazovska bu mükafatı səkkiz ölçülü məkana kürələri ən effektiv üsulla yığılması yolunu taparaq 400 illik tarixi olan riyazi problemi həll edən işinə görə qazanıb.
Lozannadakı İsveçrə Federal Texnologiya İnstitutunda (EPFL) işləyən Vyazovska Riyaziyyat İnstitutunun professoru və ədədlər nəzəriyyəsi kafedrasının müdiridir.
Esraa Warda, Əlcəzair/ABŞ
Rəqqasə
Əlcəzair diasporunun övladı olan Esraa Warda ənənəvi Əlcəzair rəqsi üzrə dərslərin təşəbbüskarıdır. O, Şimali Afrika qadınlarının rəqs ənənələrinin qorunub saxlanmasının tərəfdarıdır, xüsusən də tarixən sosial etirazla əlaqəli olan rai janrına diqqət yetirir.
O, diasporda ənənəvi rai sənətinin azsaylı qadın ustalarından biri olan Şeyxa Rabianın tələbəsidir. Warda qastrol səfərlərinə çıxan sənətçi və müəllimmədir. Onun çıxışları və keçirdiyi treninqlər Vaşinqtondan tutmuş Londona qədər bütün dünyaya yayılıb.
Zhou Xiaoxuan, Çin
Feminist fəal
Çinin MeToo hərəkatının siması olaraq, Zhou Xiaoxuan-ın işini Çindəki feministlər və dünya auditoriyası izləyib. 2018-ci ildə o, dövlətə məxsus CCTV yayımçısının ulduz aparıcısı Zhu Jun-u 2014-cü ildə orada təcrübə keçdiyi zaman onu bədəninə toxunmaqda və zorla öpməkdə ittiham edərək məhkəməyə verib. Zhu Jun ittihamları rədd edib və onu böhtana görə məhkəməyə verib.
Onun işi kifayət qədər dəlil olmadığı üçün bu il rədd edilib. Bəzi xarici media bu hadisənin Çinin MeToo hərəkatına zərbə vurduğunu qeyd edib. Zhou Xiaoxuan indi cinsi təcavüzə məruz qalan və Çində feminist problemlərin işıqlandırılmasında iştirak edən qadınları dəstəkləyir.
Cheng Yen, Tayvan
Buddist xeyriyyəçi
Dharma ustadı Cheng Yen müasir Tayvan Buddizminin inkişafında ən təsirli fiqurlardan biri sayılır. Humanitar Tzu Chi Fondunun təsisçisi olaraq onu bəzən “Asiyanın Teresa Anası” adlandırırlar.
O, təşkilatı 1966-cı ildə yaradanda ehtiyacı olan ailələrə kömək etmək üçün cəmi 30 evdar qadın pul ianə edə bilmişdi. O vaxtdan bəri bu işə dünya miqyasında milyonlarla şəxs qoşulub – beynəlxalq yardım və tibbi yardım təminatı edilir, məktəblər və xəstəxanalar idarə olunur. İndi o, 80 yaşına yaxınlaşır, onun ardıcılları xeyriyyə kampaniyalarını davam etdirirlər və ən son müharibədən əziyyət çəkən Ukraynadan olan qaçqınlara maddi və maliyyə yardımı göstəriblər.
Olena Zelenska, Ukrayna
Birinci xanım
Əvvəllər səhnə arxasında işləyən uğurlu televiziya ssenaristi Olena Zelenska həyat yoldaşı Vladimir Zelenski 2019-cu ildə Ukrayna prezidenti seçiləndən sonra dünya səhnəsinə çıxdı. Birinci xanım kimi o, qadınların hüquqlarının inkişafı və Ukrayna mədəniyyətinin təbliği üçün çalışır.
Rusiyanın işğalından sonra o, öz platformasından Ukrayna xalqının əzablarını işıqlandırmaq üçün istifadə edib, ABŞ Konqresində çıxış edən ilk xarici prezidentin həyat yoldaşı olub. O, indi müharibədən travma almış uşaqlar və ailələr üçün psixi sağlamlıq dəstəyi göstərilməsinə diqqət yetirir.
Qadınlar sülh dövründəkindən daha çox öhdəlik götürüblər… Bu müharibəni yaşayan qadın heç vaxt geri addım atmaz. Və əminəm ki, bizim daxili inamımız artacaqdır.
Olena Zelenska
Yana Zinkeviç, Ukrayna
Siyasətçi və cəbhədə tibb könüllüsü
Müharibənin cəbhə bölgəsində insanların həyatını xilas edən Hospitallers könüllü paramediklər təşkilatıdır. Yana Zinkeviçin rəhbərliyi altında onlar insanları döyüş meydanından evakuasiya etmək üçün çalışırlar. Zinkeviç məktəbi bitirdikdən sonra tibb könüllüsü olub və 2014-cü ildə Ukraynada hərbi əməliyyatlar başlayarkən batalyonunu yaradıb.
O, şəxsən 200 yaralı əsgəri təhlükəsiz yerə çatdırıb. Onun komandası yaralı əsgərlərə və mülki şəxslərə ilk tibbi yardım göstərməyə davam edir, tibbi təlimlər keçirir. Onlar 6000-ə yaxın təxliyə əməliyyatı həyata keçiriblər. 27 yaşlı Yana, həm də Ukrayna parlamentinin ən gənc deputatlarından biridir və hərbi tibb alt komitəsinin rəhbəridir.
Zar Əmir-İbrahimi, İran
Aktrisa
Bu il mükafatçı aktrisa və kinorejissor Zar Əmir-İbrahimi, seks işçilərini hədəf alan qatilin həyat hekayəsinə əsaslanan “Müqəddəs Hörümçək” filmindəki ifaçılığına görə Cannes-də “Ən yaxşı qadın rolu” qazanan ilk iranlı olub.
Əmir-İbrahimi intim videosu yayılandan və keçmiş eşq həyatı ilə bağlı qarayaxma kampaniyasına məruz qaldıqdan sonra qınaqlara və təqiblərə məruz qalmamaq üçün İranı tərk etməli olub. 2008-ci ildə Parisə köçüb, Alambic Production prodüser şirkətini qurub və həm kamera önündə, həm də səhnə xaricində təsirli karyera qurmağa davam edib.
Yuxarıya qayıt
100 Qadın nədir?
BBC 100 Qadın Siyahısına hər il dünya boyu 100 nüfuzlu və ilhamverici qadınlar daxil edilir. Biz onların həyatı haqqında sənədli filmlər, seriallar və müsahibələr hazırlayırıq – həmin hekayələrin mərkəzində qadınlar durur.
BBC 100 Qadın layihəsini Instagram, Facebook və Twitter-də izləyin. #BBC100Women həşteqindən istifadə edərək söhbətə qoşulun.
100 Qadın necə seçilib?
BBC-nin 100 Qadın komandası topladığı və eləcə də BBC-nin Dünya Xidmətinin dil qrupları şəbəkəsi və BBC Media Action tərəfindən təklif olunan adlar əsasında ilkin siyahı tərtib edib. Biz son 12 ay ərzində başlıqlara çıxan və ya mühüm hadisələrə təsir edən namizədləri, eləcə də ruhlandırıcı əhvalatları paylaşa bilənləri və ya əhəmiyyətli bir şey əldə etmiş və ya xəbərlərə çıxmamış tərzdə cəmiyyətlərinə təsir etmiş namizədləri axtarmışıq. Daha sonra adlar siyahısı bu ilin mövzusuna – son on ildə müxtəlif sahələrdə əldə edilmiş irəliləyişlərə görə qiymətləndirilib.
“Biz bir qadının irəliləyişinin digərinin geriləməsi ola biləcək reproduktiv hüquqlar sahəsindəki kimi fikir ayrılığına səbəb olan mövzuları araşdırdıq və fərd olaraq özü dəyişiklik yaradan qadınları namizəd göstərdik. Siyahı son mərhələdə adlar seçilməzdən əvvəl, həm də regional təmsilçilik və qərəzsizlik tələblərinə uyğunluq baxımından da süzgəcdən keçirilib.”
Siyahıdakı qadınların bəziləri onları və ailələrini qorumaq üçün onların razılığı ilə və BBC-nin ümumi Redaksiya Siyasəti və təhlükəsizlik qaydalarına riayət edilməklə anonim və ya soyadsız göstərilib.